Ten eerstē / om eenē wÿngaert te doen comen over yemāts tafel waer ghi wilt. Neēt een orinael / oft
een ander schoō glas / dat wel also groot si als eē orinael het moet in de somer besocht zyn / om alle
tiaer dore te besigē. Als den wÿngaert ghebloeyt heeft / bint dē orinael aē dē wÿngaert / en̅ steect daer
een druyve in / mer wacht ymmer wel dat die druyve niet gequetst en wordē / so dat hÿ v'drooge. Als
die druyve aldus hier in steect / so stopt den orinael daer hi aen dē wyngaert hangt / wel toe met
groenen was / mer hoedt die druyve wel voor eenige quetsure. Laet die druyve aldus in den orinael
wassen en ripen. Als die druyvē rÿp genoech zyn / so snÿt die druyvē af / sonder alleen die druyve die
in dē orinael steect / laet die noch hāghen aen zyn rancke / totter tÿt toe dat ghi siet dat hi root wort.
Als hi root beghint te worden / so snÿt hē af / en̅ laet altÿt den orinael wel ghestopt metten wasse / so
yst goet. Mer ghi sult hier toe doen olye vā oliven / als die druyve al root is / en mengelet wel
ondereen. Wāneer ghi dan U genoechte bedrivē wilt / so neemt een lampe / en̅ legt daer een lampe /
en̅ legt daer een wiecke in. Dan ghiet daer op vā dier substanciē die in den orinael is / en hanghet die
lampe int middel vāder camerē daer ghi etet. Als ghi dā den wÿngaert sien wilt mettē ripen druyven /
so ontdect u lāpe en blaest al dat ander licht uite / dat in die camere is.
(Wildy in een cleet vier dragē sonder dat te verbernen. Neemt alluyn / en̅ wit van den eye: dat
tempert te samen. Alst wel te samen ghetempert is / so bestryct det cleet daer
mede / het en sal niet verbernen.
(Wildy eenen stoop wÿns keerē dat ond'ste opwaerts zonder stortē. Neemt een once vā den
cruyt det fylōs heet doet dat in den stoop metten wine / al hout ghi hē metten openen nederwaert / hi
en sal niet storten.
(Wildy petrocelie doen wassen in XXIV uren. Neemt petrocelie saet / en̅ legt dat te weycke in
soet melc. En̅ op die plaetse daer ghi se sayen wilt / suldy leggen een laghe vā ongeblustē calck / wel
cleyn ontwee ghemorselt / ontrent eenē vinger dick / daer op suldy stroyē een lage drooghe aerde /
ooc éenē vingher dicke. Dit suldy aldus drie wervē doen / als nu deen / als nu dander. Dan suldy
nemē det petrocelie saet / al versch uitē melcke / daert eenē nacht in sal hebbē liggen weycken / en̅
sayet dā op dye selve plaetse die ghi daer also toe bereyt sult hebbē.
Dan suldi daer op stroyen ongeblusten calck ghepulverizeert / en̅ dan daer op noch aerde / tot
dat rechts de calck bedect is: dā suldÿt al om bespreyen met schoon water / soe salt wassen binnē
XXIV uren / oft eer. Maer alle dinghen moeten alsoe ghedaen worden / ghelÿc hier voorscreven is.
(Wildy dat hem eenen harinc van selfs keere op eenē rooster. Neemt een gāsen pipe / en̅ doet
daer quicsilver in dan stopt die penne wel vaste toe / en̅ steect die also in den harinck / hi sal
hemselven ommekeeren.
(Wildy alle die vloeyen vanghē die ontrent u bedde zy̅. Neemt een wit wollen cleet / en bestrÿct
dat met melc vā eender ezelinnen / en̅ legt dat in een bedde daer veel vloyē zyn / si sullen alle in dat
cleet comen / die daer ontrent zÿn.
(Wildy vlieghē die verdronckē zÿn / weder levende maken. Neemt die verdronckē vlieghen / en̅
legtse in werme asschen / si sullen daer levende worden.
(Wildy honden doen danssen. Neemt die cullen vā eender genetten / ghi sult die vinden tot eens
grauwerckers huys / dat zÿn bontwerckers. Als ghi die hebt / wintse in een cleet wel vaste / dan
worptse voor die honden / si sullē danssen / op die strate oft in huys.
(Wildy vā een swert peert makē een wit. Neemt eenen mol / dien set in schoon water / en̅ laet hē
daer in liggē dry daghen. Van desen water suldy storten opt paert / da sal dat hayr rechtenoort
beginnē te vallē / tot dattet al uit is ende
dan sal daer wit hayr gaen wassen.
(Om te weten wat kint dat een vrouwe draecht / weder dat een knechtken is / oft een meysken.
Neemt eē dropele van haren melcke / dat laet druypē in laeu water: yst dat daer op swemt / so yst een
knechtkē datse draecht: yst dat te gronde gaet / so yst een meyskē. Dit is waer bevonden.
(Dat een mensche niet dronkē wordē en mach / hoe vele wÿns dat hi oock drincke. Men sal eten
vā die longhene van eenen weere / dat is van eenen scape. Oft ghi sult eten een cruyt / dat portulaca
heet. Oft eet oude haselnoten. Oft eet vet vercken vleesch. Het welcke vā desen dat ghi nuchteren eet
/ ghi en sult binnen dyen dage niet moghen droncken worden.
(Om eenen mensche terstont dronckē te maken. Men sal nemen hout van aloes / en̅ leggen dat
in wÿn drie daghen lanck. Met dien wÿn so menghet anderen wÿn / also vele als ghÿs hebbē wilt. Alle
dieghene die vā desen wy̅ drincken / die worden terstont droncken.
(Om swert te schinē gelijc mooren. Neemt schuym van smoute / en̅ tempert daer in atrament / en̅
vitriolum. Da doeget in eē lāpe / en̅ ontsteect die lampe / en̅ doet al dāder licht uite: alle die daer in de
camer zyn sullē swert schynē.
(Als ghi wilt dat u melc niet en rinne / wat melc dat ooc si / doet daer een luttel suyckers in / het
en sal niet rinnen.
(Wildy in den schoonē dach die sterren zien. Neemt een schoon claer becken / en̅ legt in die
midden van die becken eenen schoonen claren spiegel: dan doet daer schoon water in / dat dien
spieghel daer een luttel diep in ligghe / soe suldy in den spieghel die sterren sien.
(Wildy crieckē / kersen / oft pruymē / alle tiaer over houden / so neemtse eer si wel rÿp zÿn / en̅
legtse in eenen nieuwen pot / en̅ ghiet daer honich op. Dā stopt den pot vast toe met leem / oft met
wasse / en̅ also legt hem onder savel.
(Wildy een keersse ontsteken metter sonnē / sonder vier so neemt een schoon becken / maer
het moet wel claer zÿn. Dan legt int midden vāden becken eenen claren spiegel en ommegaens dien
spiegel legt werc wel ontloken / het werc sal van de hitte der sonnen ontsteken en̅ dan ontsteect u
keersse.
[p. 61]
(Wildy wyn makē van edic . Neēt kernen vā appelē / en̅ maect daer pulver af. Dit pulver doet indē edick
/ en̅ latet also staen VIII dagen lanc / het sal goeden wÿn worden.
(Wildy veel ratten doen vergaderē op een plaetse. Nemet een levēde ratte of twee / en̅ steect die
in eenen aerdē pot die vol gaten si. Maer die gatē en moghē niet so grote zyn / dat die ratten door
eenich vāden gaten loopē moghen. Set dien pot / int middele vā eender plaetsen daer ghi wilt dat alle
die ratten vergaderē sullen / en̅ maect eē schoon vier ontrent den pot / maer niet te nae. Als die ratte
die in den pot is / dat vier gevoelt / so sal si roepen en̅ criten om hulpe. Dan sullen alle die ander
ratten die binnē den huyse zyn / comē loopen om die ratte te helpe. Aldus sullen si vergaderen ontrent
dyer plaetsen.
(Wildy in eenen hutspot doen vergaderen al in eē stuc. Neemt een cruyt datme heet corsoude /
en die wortelē vā confilen. Dit doet te samē in den pot metten vleessche / en̅ alle die stucken sullen
aen een ander vergaderen.
(Wildy dat het vleesch schinē al vol wormē te steken / so neemt snaren / en̅ snÿt se al in cleyne
stucxkens / en̅ worpt die in eenē hutspot / het sullen al maden schinē. Wildÿt da wederom schoon
hebbē / so wasschet int sop daert in ghesoden heeft / so yst weder schoon alsoot behoort.
(Als eenen hutspot gesodē heeft / en̅ ghi wilt hebbē dat hi noch rau schine. Neemt dat bloet vā
eenē hase / en̅ drooghet in eenē hoven: dā pulverizeert dat / en̅ stroyt dat pulver opt vleesch / en̅ het
sal rau schine. Wildyt dan wederō schoon hebben / wasschet in sÿn sop / so yst goet en̅ schoon.
(Wildy die vlieghē veriaghen. Neemt een cruyt det ira manna heet / en̅ tempert dat sap daer af
met edic watere. Dan bespreyt die mueren vāden huyse daer mede vā buiten / die vlieghē sullen dat
huys altÿt schouwen.
(Als ghi eyeren braden wilt sonder vier / so neemt die eyeren / en̅ steectse volcomelÿc in levende
calck / en̅ ghiet daer water op / en̅ laetse een poose daer in liggen / si sullē bradē.
(Wildy wermoes uit den pot doen loopen van hem selven. Neemt atrament en̅ slapeter also veel
vanden eenē als van den anderen / maect daer af pulver. Als dē pot beghint te
sieden so werpter dat poeder in.
(Als ghi yemant wilt doen slapen. Neemt de galle vā eenen hase en̅ die galle van een swÿn.
Dese gallen
sieden so werpter dat poeder in.
(Als ghi yemant wilt doen slapen. Neemt de galle vā eenen hase en̅ die galle van een swÿn.
Dese gallen suldy drooghen in eenen hoven en̅ maecter pulver af. Dit pulver gedaen in een nyeu
lÿnwaet en̅ so gheleyt onder dat hooft / dat doet slapen tot dat weder van daer is.
(Wildy maken datse al sonder hooft schinen die in u camer zÿn. Neemt pulver van levende solfer
ende ooc olie van hennep sade: dit menghet onder een en̅ doeghet in eē lampe: dan ontsteect die
lampe / ende doet alle dye ander lichten uit.
(Wildy weten alser een mensche siec is oft hi ghenesen sal vander siecten oft niet. Neemt
bergen speck ende wrivet daermede die plancen van den voeten van den sieckē menschen: dan
werpet dat bergen speck voor eenen honde. Ist dat die hont dat eedt so sal die siecke mensche
ghenesen en̅ en wilt die hont niet eten so sal die siecke mēsce sterven.
(Wildy eenen doeck doen bernen sonder hē yet te schaden. Neemt eenendoec en̅ net hem in
levende water / dā steect er een bernende keersse in / dyen doec sal bernen sonder te bederven.
(Wildy een catte oft meer doen luyde criten oft roepen. Neemt catte cruyt en̅ een cruyt dat men
heet in latine cōsonde / menghet dit metten catten cruyde wel onder een cleyn ghesneden ende dan
ghebonden in een leeren sacxken en̅ also gheworpen voor die catten / ghy sult wonder sien van criten
en̅ roepen.
(Wildy voghelen vanghen metter hant. Neemt semisium candida / dat suldy menghen met
gherstē oft terwensemele / en̅ makē daer een broot af. Van dien broode suldi briselen / daer
ghemeynlÿc veel vogelē pleghen te come. Want als si dit ghegetē hebbē / soe sullē si liggen als oft si
doot waren / en̅ en sullen niet connen vlieghen.
(Om veel visschē te doē vergaderē op een plaetse / neēt een schoō claer becken / vā dese grote
platte beckenē / daer men in die kercke ten offer mede sidt. Dā neemt vier staken / die stelt in zÿn
viercant int watere: dan hangt dat becken tusschē die vier stakē over dat water / so dattet ontrēt
eenen halven voet vāden water hanghen mach. Als dan die claerheyt vādesen beckē schÿnt in dat
water / so sullen
die visschen alle daer na vergaderen.
(Wildy uwē name / oft anders yet scrivē op messen / oft op ander yser oft stael. Neemt was / en̅
besmeert daer mede u mes also dicke / dat mē dat mes niet siē en can / dā suldi nemē een greffie /
en̅ maken die aent eyndekē nat. Dā scrÿft in dat was wat ghi hebbē wilt / tot aen dat mes toe tot dat
ghÿ dat mes besceydelÿc sien moget met perfecte letteren: dan suldy in die letterē gieten aqua fortis.
Dit water heeft die crachte dattet also diepe in dat yser oft stale etet / dat men dat wel lesen sal.
(Wildy dat niemāt eenen draet en sal connē verbernen. Neemt eenen draet / en̅ bÿnt dien wel
vaste om eenē hals vā eenen steenē pot: maer hy moet seer vast ghebondē zÿ. En̅ dan steect die
keersse daer in / hi en sal niet v'bernen.
(Wildy makē een gebraden pasteye. Neemt die achterste schou vā eenen hamel / en̅ licht dat
vleesch bovē op. Dan haelt al dat vleesch daer uit / dat ghi ghecrigen cont en̅ capt dat wel cleyn / en̅
doet daer cruyt en̅ carentē in / so dat behoort. Dan vollet daer mede dat ghi uit ghetrockē hebt / en̅
naeyt dat vleesch weder toe. Dan steectse weder aen eenē spit / en̅ braetse ghelÿc and'scouderen /
en̅ droopt se wel. Dan sal daer yemāt in beschaemt zy̅ die daer niet af en weet / en̅ eerst aen die
schouder sniden wilt.
(Om te maken twee mannekens / dat eē sal dye keersse ontsteken / ende dat ander salse
uitblasen.
Ghi sult nemen een kole / en̅ maken aen eene wādt twee mannekens met aensichten. Dat eene
mannekē suldy maken / dat in sinē mont een luttel buspoeders ligghe / en̅ in des anderē mannekēs
mont solfere. Dan neemt eē keersse en̅ ontsteect die / en̅ laetse wel int bernen comen / op dat die
lemete wel ontsteken si. Dā gaet met die keersse aen dat mannekē / die dat buspoeder indē mont
heeft / en̅ houdet die keersse aen sinen mōt / hi sal se uitblasen. Dan gaet aen dat mannekē metten
solfere / die wile dat die lemete noch vierich is / en̅ houtse aen den solfer / hi sal die keersse alsoe
ontsteken.
(Hiermede eyndt dat boeck van wondere.
(Gheprent in die triumphelÿcke coopstadt vā Antwerpen / op die Lombaerden veste / teghen die
gulden hant over. By mi Symon Cock. Int iaer ons Heeren
M.C.C.C.C.C. ende XLIV den vierden dach vā Meerte.