Den volmaekten katoen-drukker,. J. Wilkens. (1793).
Manieren om zijde rood en zwart te verven. (p. 61-66)
MANIERE
OM DE
Z Y D E
ROOD EN ZWART TE VERWEN,
De Zyde is eene lymagtige stoffe, welke gemaekt word in ’t lichaem van den Zyde-worm , en in de lngt verhard , op den zelven stond dat dit dierken de zelve spint. De Zyde aldus gesponnen, bevat in zig een geelagtig Vernis, van welk zy moet berooft worden, eer zy bekwaem is om eenig Couleur te konnen ont- fangen, Den besten van alle de middels tot hier toe beproeft om de Zyde van baer Ver¬nis te berooven , is de witte spaensche Zeepe : deze berooving geschied op de volgende wyze.
ZEÈPING VOOR VYFTIG PONDEN
ROOD OF ZWART TE VERWEN ZYDE,
Giet in eenen grooten ketel, die ten minsten duyzend pinten kan inbonden , zeven honderd pinten van het schoonste en klaerste Rivier- of Regen-water; werpt ’er in voor vyftïg pon¬den rood of zwart te verwen Zyde vyf-en- twintig ponden van de alderbeste witte spaen¬sche Zeepe , in kleyne stukskens gekapt; maekt ’er vuer onder, en roert gednerig met eenen stok , om de Zeepe wel te doen ont¬binden. Als alle de Zeepe wel ontbonden is en
( 62 )
de Looge zeer heet begint te worden, neemt gy de Zyde , in losse strengen gebonden en in groote zakken van lynwaed geuaeyt , thien ponden, by voorbeeld , in eiken zak, en gy werpt die in den ketel, welken gy doet koken ten minsten twee neren , ’er van tyd tot tyd wat koud water in gietende , op dat de Looge niet zoude overloopen, en de zakken met den stok gediierig omkeerende , op dat deze aen den grond van den ketel niet zouden kieven, en alzoo de Zyde verbranden. Neemt dan tenen zak uyt den ketel, en doet hem open, om te zien of de Zyde genoeg gekokt is. Als gy ziet dat de Zyde niet overal gelyk berooft is van haer geel Vernis, doet den zak wederom toe, werpt hem in den ketel, en laet hem iiog eenigen tyd koken , tot dat gy bemerkt dat de Zyde genoegzaem van haer Vernis berooft is om het Couleur te konnen ontfan- gen : haelt de zakken dan altemael uyt den ketel, legt-ze op eene baere , om te laeten nytdruppen; haelt Jer de Zyde uyt, spoelt-ze in schoon en klaer Rivier- of Regen-water, klopt-ze stillekens met houtene plakkers , spoelt - ze nog eens, en hangt-ze op stokken te drongen.
ALUYNING VOOR VYFTIG PONDEN
ROOD TE VERWEN ZYDE.
Doet in eene groote kuype dertig emmers schoon Rivier- of Regen-water, eerst in eenen ketel heet gemaekt zynde : doet in eenen anderen ketel over het vuer smilten, in eene
(63)
«enoegzaeme hoeveelheyd Rivier- of Regen* water, vyftig ponden gestampten roomschen Aluyn , en giet dan dezen gesmolten Aluyn in de kuype heet water, met eenen stok van wit hout eene halve uere lang wel onder een roerende : de vyftig ponden Zyde van de Zeepe schoon gespoelt en uytgedrupt zynde , bind gy‘er thien of vyfthien t’saemen met een koor¬deken, en gy legt alzoo alle de apn een gebon* dene strengen d’eene naer d’andere in het Aluyn-bad, de zelve eerst dry of vier mael uyt en in trekkende, om - ze geheel doornat te maeken, In deze gesteltenislaetgy die ten min¬sten thien ueren trekken; gy neemt-ze dan uyt, gy spoelt - ze wederom in schoon klaer Rivier- of Regen water, gy hangt ze op stok¬ken , en de Zyde is bereyd om geverft te worden,
Bermerkt, dat dit Aluyn-bad kan dienen, met het van tyd tot tyd te versterken, met ’er verschen gesmolten Aluyn by te doen, tot dat het begint te stinken ; alsdan giet gy het nyt, gy kuyscht de kuype, en gy inaekt een ander Aluyn-bad als vooren.
ROOD VERWING VAN VYFTIG PONDEN
GEALUYNDE ZYDE,
Doet in eenen langwerpigen ketel honderd vyftig pinten van het alderschoonste en klaerste Fonteyn-, Rivier- of Regen water, en doet den zelven koken ; zoo haest hy aen ’t koken is, doet ’er de volgende Ingrediënten in : voor ieder pond Zyde eene halve once zeer fyn gestampte en gezifte witte Galnooten, vervol-
gens voor vyftig ponden Zyde vyf-en-twintig oneen. Roert den ketel wel om, en Iaet hem twee of dry minuten koken. Stort ’er dan in voor ieder pond Zyde twee oneen en half fyn ge¬stampte en gezifte Cochenille, vervolgens voor vyftig ponden Zyde honderd vyf en twingtig on¬een. Roert den ketel weder wel om, en Iaet hem vyl of zes minuten koken, Doet ’er dan thien ponden fyn gestampten Wynsteen in, en Iaet hem nog twee of dry minuten koken. Giet’er ten lesten in thien oneen van het beste en- gelschTin, opgelost in Konings-water (i ), en roert den ketel dan sterk om met uwen stok. Volt den ketel dan op met koud water tot eenen halveu voet van vol , zoodaenig dat gy rekent dat ’er voor ieder pond te verwen Zyde vyfthien of zesthien pinten nats is. Neemt dan de vyftig ponden Zyde , in losse strengen en op achtthien of twintig stokken gesteken, om de zelve niet te verwerren , .en steekt die in den ketel, zes of zeven mael wel omdraeyende en keerende , om - ze overal gelyk doornat te maeken, Doet den ketel wederom koken zoo gouw als gy kont, en Iaet ’er de Zyde ten minsten eene uere en half in ; trekt ’er de zelve dan uyt, spoelt-ze in schoon klaer Rivier- of
( i ) Het Konings-water word gemaekt op de vol¬gende wyze : doet in eenen schoonen aerden pot thien oneen van het beste engelsch Tin, in kleyne tabletjens gegoten , en dry oneen en half gestampt Sel Armoniac; giet ’er twintig oneen schoon Water op, stort ’er dan een pond en half van den besten Salpeter in, en Iaet dit al te sietnen werken , tot dat het Tin t’eenetnael opgelost is : giet dan geheel deze oplossing in den ketel.
(65)
Regen-water, vringt«ze uyt, hangt-ze op stok¬ken te droogen , en zy is bereyd om te ver- koopen.
Zommige Fabrikanten dezer landen laeten de Zyde vyf of zes neren in eene flauwe spaen- sche Zeep looge weekeu, als zy uyt de Coche¬nille komt, eer dat zyde zelve spoelen; maer de Italiaenen keuren dit gebruyk niet goed : zy spoelen de Zyde zoo haest zy uyt den ketel komt.
ZWART-VERWING VAN VYFTIG PON-
DEN GEZEEPTE ZYDE.
Doet in eenen langwerpigen ketel zes hon¬derd pinten van het alderschoonste en klaerste Rivier- of Regen - water , en roert ’er negen ponden fyn gestampte Galnooten in : doet den ketel eene uere koken , laet hem dan twaelf neren rusten, tapt of schept dit Galnoot - zap stillekens af, doet het grondzel van de Gal- gooten uyt den ketel, kuyscht hem uyt, en giet het afgetapt zap daer weder in. Doet in eenen anderen kleynen ketel, die rondom met gatjens doorboort is, vyf ponden fyn gestampte senegalsche Gom me , vyf ponden fyn gestamp¬ten blauwen Vitriol, en vyf ponden schoon en fyn Yzer-vylzel. Hangt dezen in het midden van den grooten ketel, met eene koorde , zoo- daenig dat hy den bom niet raekt. Maekt ’er dan vuer onder, en doet hem zeer heet wor¬den , zoo nogtans dat hy niet kokt: roert van tyd tot tyd stillekens met eenen stok in den kleynen ketel, om de Ingrediënten wel te doen smilten j laet het vuer dan uytgaen, en
(66 ?.
laet den ketel alzoo vyftig neren rosten, ’er een dekzel op zettende, op dat ’er geene vuy» h’gheyd zoude in vallen. Naer dezen tyd ont¬steekt gy wederom het vuer onder den ketel, eu gy doet hem vyf of zes minuten koken : gy neemt’er den kleynen ketel dan uyt; gy trekt het vuer weg ; gy giet ’er vyflhien of twintig pinten koud water in , om het bad te verkoelen; en als het nog zoo heet is dat gy ’er uwe hand nauwelyks in kont verdraegen , neemt gy de Zyde, op achtthien of twintig stokken gesteken, of met koordekens in losse strengen gebonden , en gy steekt die in het had, vyf of zes mael omdraeyende en kee- rende , en vyfthien of twintig minuten daer in laeteude trekken; dan haelt gy ’er de zelve uyt, gy vringt-ze uyt boven den ketel, en gy hangt-ze te droogen. Deze werking moet gy vyf, zes of meermaels herhaelen, tot dat de Zyde den graed van zwartigheyd bekomen heeft die gy verlangt; en gy kont eiken keer het bad versterken, met in den kleynen ketel een pond senegalsche Gomme , een pond blau* weri Vitriolen een pond Yzer-vylzel te doen; eu gy haelt'er den zelven uyt, eiken keer dat gy de Zyde verft. Als de Zyde de gewenschte zwartigheyd heeft, spoelt gy die in schoon klaer Rivier- of Regen-water; gy hangt-ze te droogen, enzyis bereyd om te verkoopen.
Op deze wyze kont gy min of meer ponden Zyde verwen, met de hoeveelheyd van alle de aengewezene Ingrediënten naer evenredig- lieyd te verminderen of te vermeerderen.
E Y N D E.