4**
HISTORIA VITRI
STILLATICI.
H
oc vitri genus Sereniflimus Pr in- ceps Rupertvs primus ex Germa- rtia in Angtiam intulit,& Regi^Maje- ftati exhibuit,qu$ illud Societati fiain Collegio Grcsbamenji communicavit. Statim £ focietate delegatus eft Com- mijjarius, qui de eo quod fequitur re- tulit, prouc in libro ejufdem focieta- tis, quod ad hanc rem attinet, confi- gnatum, & eadem confentientehuc tranfcriptum atque publicatum efts, id quod tan to magis defideravi, ut haec ufque adeo exafia procedendi ra¬tio idea & exemplar eflet cujufcun- que alterius experimenti.Ita a°- i 661. Societati retulit Dn. Rupert us Moray*
Vitro confiant viridi, bene purga- to; ac nifi metallum, ut vocanr, probè exco&um fit, nullius pretii funt, fed crêpant frangünturque ftatim atque in aquam decicjunt. ’ ' ' '
Optima ratio faciendï ifliufmodi vitra hæc eft, ut virgâ ferreâ nonnihil metalli ex olla affamas, &immédiatè in frigidam ftillare, ac tantifper ibi jacerepermittas, donee refrigefeat.
Si metallum nimis ferveat, ftilla vitri, ubi in aquam deciderit, dubio procul crepabit &fruftillatim difïiliet.
Quodcunque vitrum in aquâ fine crepitu, donee refrixerit, perdurât, id certô bonum eft.
Exercitatifiimus operarius debi- tum caloris gradum ignorât, nec quidquam effe&urum fefe,quod exa-men fuflineat, promittereaudet, plu- raque dum fiunt pereunt; quando- <jue duo, quandoque tria, prius quam unum fuccedat.
Nonnulla quafi frigore diffiflafa- tifeunt, non diffoluto corpore. Alia, . • dum
dum adhuc minus vél magts fervent» line magno crepitu in frufta dirum* puntur: alia cum magno ftrepitu, non multô pçft quam deferbuerunt : alia neque franguntur, neqüe crêpant, an* tea quam plane refrixerunt ; alia dum in aqua funt, integra manent, & fpon- te fua, non (ine magno ftrepitu difli* liunt,ftatim atque ex aqua prodic- runt: nonnullapoft horse unius fpa- tium. Alia ubi per dies vel feptima- nas aliquot perdurarunt, nullo tan-gente dirumpuntur. I
Si vitrum iftiufmodi aliquod,dum fervet, ex aqua exemeris, pars colli tenuior, & quicquid à collo fili de- pendet, & in aqua fuit, in minutas partes decidet, falvo manente cor¬pore , utut cavitates non minores, -quam quod diffiliit, habeat.
Quodcunque in aere à filo depen- <itns,vel in folo jacens refrigefcit, ean- dem per omnia, quam vitrum aliud, foliditatém &c. acquirit.
Vitri Ailla in aquam decidens,cum - / . exi-
4*4
exiguo quodam fibilo ftrepit, corpus ejufdem per exiguum aliquod fpa- tium fervet, plurefqueab eodem vel- utcrep’tantes fcintill$ erumpunt,qui- bus mediantibus fubfilit & movetur: complures etiam ab eodem ubique bullae in aqua,dum refrigefcit, afcen- dunt. Quod fi aqua decern vel duo- deciin pollicum profunditatem ha- beat , bullae antea quam fuperficiem aquae attingant, evanefcunt, eoque cafu nihil praeter exilem fonum ob- fervare licet. x
Exterior vitri ftillaticii fuperficies aeque ut aliorum vitrorum glabra & laevis; vitrum vero ipfum intus fpon- giofum & cavernis puftulifque ple-num eft.
In fundo maxi ma in partem orbi- culare, margaritifque pyriformibus non abfimile eft, & in collum oblon- gius terminacur, ita ut nulla ex hisw- tris dire&a, fed maximan) partem in- curva, & in exiguas plicas atque arcus finuata fint, ac tandem a collo in exi- guum apicem defmant. Maxi-
Maxima pars eorum, quae in aqua Hunt protuberantiam &gibbu quen- dam habet, imminentem parti corpo¬ris capaciflimae, & frequenter in illud. latus inclinantem, ubi collum termi- natur: ita tarnen,ut nonnunquam il- lam partem vitri occupetjqu^ *n va^c* in quo vitrum fit, fuperior eft.
Si vitri ftilla in aquam decidat ferr ventem, certo frangetur & crepabit, antea quam deferbuerit, vel momen- to poft.In oleo olivarum minus quam infrigida periclitatur.
In oleo plures numero, &aliquan- to quam in aqua majores bullas emit- tunt, & ebullitio ilia diutius quam in aquadurat. Quae in oleo fiunt, fulcos minus quam in aqua fada fpatiofos habent, eorumque nonnulla prorfus laevia funt, & protuberantiis illis ea- rent, quas alia poffident.
Aliqua pars colli eorum, quae in oleo fada funt, nec non aliqua fili te- nuiorisin oleoreftindi parsinftar vi¬tri communis frangitur. At vero fi T collum
42.6
collum prope corpusfrangas,& cor-pus ipfum cauâ manu detineas to- tùm crepabit & frangetur, fèd mino¬re quam quae in aqua fîunt vi & ftre- pitu, & ita, ut in æquè minutas par¬tes non diffiliat, & frufta» ufque dum dirimantur , cohæreant : atque hoc cafu traéfcus & lineæ in eoapparebunt oblongæ, in centrum corporis colli- mantes,& cavernas vel cavitates ejuf- dem tranfverfim fecantes,fed minores numéro & menfurâ quam in his,quæ in aqua Hunt. Quod H vitrum in ace¬tum vini diftillet, crepabit utique, & antea quam refrigefcat, certô diffrin- getur, atque dum decidit, majorem quam in aqua ftrepitum edet > fed bullas^excitabit, minus quam in aqua notabiles.
In lade fttepitum nullum edit,nec bullas, quæ quidem percipi poffinr, excitât : nihilo tarnen minus crêpât, & in frufta , antequam refrigefcat diffolvitur.
In fpiritu vini plures quam in alio quovis
quovis liquore bulks excitât, & dum integrum eft, ultro citroque voluta- tum , magis quam in aliisliquoribus agitatur, & nunquam non crepat&? in frufta concidit. Si quinque, (ex vel plura vitra ftillaticia eodem tempore in fpiritum vini décidant, flammam quidem vinum concipiet, at faporem particularem nullum.
In aqua folutionis nitri vel fall's ar- moniaci nihilo quam in aceto vini melius fuccedit.
In oleo terebynthinæ vitrum tinum haud fecus âtque in fpiritu vini fran- gebatur: ab altero flammam conci- piebat ut jam nulli amplius ufui effet¬
In Mercurio , bacillo & vi, ut mergeretur, fubadùm, fuperficiem acquifivit rudern & depreffam : at vero experimentum perfici non po- tuit, cum fubigi, ufque dum refri- gefceret non poffet.
Cum in vitro inftar calicis cylim- draceo & frigidâ repleto experimen¬tum caperetur, unum fucceflit, vitris T i fex
42.8
fex vel feptem aliis in frufta diruptis. Id tantum à nonnullis è Societate, vitrum ftatim à lapfu manu prehen- dentibusobfervatum eft, adprimum ejufdem lapfum in aquam, & ali¬quant o poft, durante rubro illo calo- re, rubrasab eodem fcintillas in aqua promanafle , eodemque momento, quo hæ particular, nec non bullae, ab eodem manifefteprodeuntes, erum- pebant, non diffringi tantum, idque aliquando non fine fatis magno ftre- pitu, fed moveri etiam atque fubfilire corpus vitri, tam illius quod perma¬net, quam quod frangitur.
Ab idu levions mallei, vel alterius cujufque durions armamenti vitrum ftillaticium non atteritur, fi tarnen non alibi quam in ventre perçutiatur.
Apicem ejufdem frange, & ftatim inminutiffimas partes diftiliet, idque non fine ingenti vi & crepitu, & par-ticular illar facili n,egotioin pulverem rediguntur.
Vitro frado,fi liberum quaqua ver¬film
cum fefe extendendi fpatium fcintillae inveniant,. in orbem, eâdem qua py- roboli minores , quos ob fimilitu- dinem maltgranati Granatos vocant» violentiâ difperguntur.
Nonnulla vitra affridu fieri later is in frufta difiiliunt, ftatim atque in fundo nonnihil attrita funt : alia nifi femitrita perdurant. Fuit > quod di- midia circiter parte abfumtâ fepofi* turn , paulo poft nullo tangente difli- liret. Aliudaffridulapidis, &adjedâ aqua & fmiridead collum ufquede- tritum, perdurabat.
Vitrum in manu cajufquam fub aqua fradum, manum gravius & fire- pitu majore percellit,quam inaere, ae etiamfi prope fuperfiriem aquae deti- neatur, minutarum tamen particula- rum nulla extra aquam fertur,fed con- trarioquam in aere modo, citradi- fperfionem in aquam decidit : ae fi unum ex bis vitris in Dn. Boylaei mar chinam mittas, bene vacuato reci- piente ruptum, baud fecus atque in T 3 libero
libero aere quaquaverfum diffiliet.
Si vitrü iftiufmodi in igne calefece- <is, inftar vitri ordinär« fefe habebir, nifi quod temperamentum ejufdem ita debifitatur,ut citra fradurç pericu- lum minus quam antea fledi poffit.
Vitrum ftillatitium li thocollâ collo tenus munitum, frado apiceftrepi- tum edit, quam fi manu detineatur, minorem, fed ita ut totum intus dif- filTum efle liquido appareat ; ipfe eti- am color in cæfium dégénérât, plana jnanente externa fuperficie, fed ilium in modum collisâ,ut exemtç partes in floccos abeant,conicas quandoque fi-guras repræfentantes & ufque adeo fragiles, ut fàcili negotio in pulverem redigantur.
Vitrum iftiufmodi aliud li thocollâ undequaque pollicis unius craffitie, tedum, rupto apicelithocollam om- nem, haud fecus ac granatus minor bellicus, in frufta çomminuebat.
Duo veltria illius generis vitra ad gemmarium in hunc'finem roifla, ut mar-
margaritarum inftar perforarentur,
adàdo propius terebello, ftatim
in frufta difliliebant, haud
aliter, ac folent, qui ru-
ptoapicediffiliunt.
APPENDIX.
GLuta frequent fornacum in hoc open went io fit,ex re vifumfuityfubjunge» re qua de hocnegatio Agricola non rninw eleganter quant perflùcuètra- didit, adjeftd figura fornacum &in- firumentorum, qua apud Amftelcxk- menfes tnufu funt, nec non nomen¬datura eorum, quibus Londinenfes vitrariit Dn. Meretto tefie in elabo- ran do vitro communi utuntur. Et Agricola quidem lib. 12. de re me- tallica
REftat vitrum, cujus confedura propterea hue pertinet, çnod , ex fuccis quibufdam concretis, & fa- bulo, vel arena vi ignis &arte fubtili exprimatur : & quod expreflum, ut fucci concreti & gemmæ atque lapi¬des quidam, tranfluceat : ut lapides li- quefcentes&metalla fundi poflint:fed> primo mihi dicendum eft de materia, ex qua vitrum conficitur : deinde de fornacibus, in quibus con flatur: turn
de
[411]
de ejus conficiendi ratîone. Confit au-tem ex -lapidibus liquefcentibus & ex fuccis concretis, aut ex aliarum rerum fuccis, quicum hisnaturali cognatio- ne junguntur. Lapides quidem lique- fcentes,fifuerint candidi &. tranfluci- di,cçteris prçftant-.quibus decaùfisad cry ftalios primas deferunt:ex hiscon- fra&is in India fieri vitrum tam tran- flucida facilitate præcellens, ut nuk him cum eo comparari poflic, aurores efîe Plinîusfcribit : fecundas tribuunt lapidibus, qui, tametfi eis duricia cryftallorum non fit > tarnen fimili modo candidi funt & tranflucent:ter- tias dant his lapidibus candidis,quî träßucidi non funt. Eos autem omncs prius urere necefle eft : poftea pilis fubje&os fie frangere& comminuere, ut inde fabulum fiat : turn cribrare i quocirca, fi taie fabulum vel arena, fe vitrariis ad oftia flùminum oftendjt, eos urendi & tundendi labore levât. Quod vero ad fticcosconcretosatti- net.primæ deferuntur nitro; fecundc
fali foffili candido & tranfl ucido: ter- tias fali, quiconficitur ex lixivio, ex cinéreanthyllidis, autalterius herbas falfas fado. Sunt tarnen qui huic fali, non illi > fecundas tribuunt. Verum fabuli vel arenz, exlapidibus lique- fcentibus confedz , portiones duz kurn nitri vel faJis fofli lis, aut ex herba falfa fadi unl commifceantur : ad quas adjiciatur minuta magnetispar- jfcicula: certé fingularis illavis noftris ctiam temporibus zqttè ac prifcis ira an fe liquorem vitri trahere creditur, lit adfe ferrum allicit: tradum autem purgat, & ex viridi vel Juteo candidü facit: fedmagneté poftea ignis confu- mit: qui veró jam didis fuccis car en t, apfi duas portiones cineris quernei vel ïlignei, vel cerrei,aut,fi hi in promptu non fuerint, fagini vel abiegnicum fabuli vel arenas permifcent, & ad- dunt modicum falem, ex aqua falfa vel marina fadum, atque exiguam snagnetis particulam fed ifti minus candidum & tranflucidum vitrum
afïur-w conficiunt: verum cinis ex antiquis arboribus fit: quarum truncus, ubi affurrexit ad altitudinem fex pedum cavatur, & inje&o igni arbor tota comburitur , ac in cinerem vertitur: quod fit hyeme cum nives diutinac fedent, velaeftate, cumnonpluit: nam imbres aliis anni temporibus quod cineres cum terra mifceant, impuros reddunt: quamobrem tunc ex iifdem arboribus in plures partes fe&is ,& fub te&o combuftis, cinis confiat. Sed vitariis aliis tres funt for- naces,aliis duae,aliis una: quibus tres, hi in prima coquunt materiam > in fecunaa earn recoquunt, in tertia re¬frigerant vitrea vafa & caetera opera candentia: eorum prima fornax con- cam erata & furno fimilis fit: in cujus fuperiori camera, longa pedes fex,lata quatuor, altaduos, lignisaridisac- cenfis res miftae coquantur acri igni donee liquefcant, & in maflam ver- tantur vitream: etfi nondum fatis & recremento purgatam : earefrige- rata
rata extrahatur& in partes divida- tur : in eadem fornacc oils ? qus continebunt vitrum, calefiant. -
Trima fornack inferior camera A. Superior B.
Wterca mafia C.
Secunda
w
Secunda fornax rotunda & lata pedes decern, alta o&o , extrinfe- cus, ut fit firmior , cingatur quin¬que arcubus fefquipedem craffiszea item conftet ex duabus cameris rqua- rum inferioris teftudo fit craffa> fef- quipedem: ipfa camera habeat ä fron¬te os anguftum., ut lignainfocum, qui eft in ejus folo , imponi poffint: in fummavero & media ejufdemte- ftudine magnum foramen rotundum: quod ab ea pateat ad4 fuperiorem ca- meram,ut flammae in ipfam penetrare poffinn At in fuperioris earner^ muro inter arcus fin t o<fto feneftr$ tant$, ut per eas oll$ ventrof^ in.folo earner^ circum magnum foramen collocari poffint : quarum ollarum craffitudo fit addigitos duos, altiu- do ad totidem pedes, latitudo ven¬trisad fefquipedem, oris & fundi ad pederm In pofteriori fornacis parte fit foramen quadrangulum, cujus la¬titudo atque etiam latitudo ad pal- snum:per quod calor penetret in tertiam / tertiam fornacem, cum hacconjun- dam : ea quadrangula & longa pedes odo, lata fex, fimiliter conftet ex duabus cameris : quarum inferior à fronte habeat os, ut ligna in focum, qui etiam eft in ejus folo , imponi poffint : ab utroque oris latere in muro fit oblongi va fis fidilis recepta- culum, longum circiter pedes qua¬tuor, altum duos, latum fefquipe- dem. Superior verô camera habeat duo foramina, alterum à dextro la¬tere, alterum à finiftro, tam alta& lata, ut vafa ilia commode in earn imponi poffint : quç vafa fint longa pedes tres , alta fefquipedem , lata mferiori parte pedem, fuperiori ro- tundata : in his opera vitrea jam con- flata recondantur, ut mitiori calore refrigerentur : quç ni ita paulatim fuerint refrigerata » difrumpuntur. Deinde vafis iftis ex fuperiori camera extradis & repofitis in receptaculis prorfus refrigerentur.
Secundi fornacit arcus A.
Ejus camera inferior it os B- Teneftra fuperioris camera C. Olla *ventro(a D.
Tertia fornacis os E. Receptacula vaforum F. Foramina fuperioris camera G. Fafa oblonga -
44a
At quibus du« funt fornaces, eo- rum partim in prima coquunt mi- fturam, & in fecunda non modb ean- dem recoquunt, veriim opera etiam vitrea reponunt : quanquam in di¬verts cameris partim in fecunda ma- teriam coquunt , pariter & reco¬quunt, in tertiam verb opera vitrea recondunt: atqueitaillicarent tertia < fornace, hi prima: fed iftiufmodi for¬nax fecunda differt ab altera fornace fecunda : etenim rotunda quidem eft , fed ejus cava pats lata pedes o&o, alta duodecim , quod conftet ex tribus cameris : quarum infima non difli mihs eft inferiori alterius fecund« fornacis. In medi« verb earner« muro funt fex fornices: qu® cum oll« calefad« in earn impofit« fuerint, etiam luto obftruuntur re- li&is modicis feneftellis r in hujus medi« earner« fumma & media parte eft foramen quadrangulum , cujus longitudo, itemque latitudo ad pal- mum J per id calor penetrat in fu-
premam / premam cameram r qua* pofteriori parte habet os, ut in oblongum vas fi&ile, in ealocatum, Opera vitrea paulatim refrigeraada reponi poffint. Ea autem parte folum officinae eft altius, aut fcamnura habet appofir tum, utvitrarii confcendentes com- modius opera poffint recondere.
Alterius fornacü fecunda camera infima A. tJMedia B. Suprema C. .
Ejus os D. Foramen rotundum E. Foramen tjuadrangulum F.
Sed
44*
Sed qui tarent prima fornace, hi cum munus diurnum perfecerint, vefperi materiam in ollas injiciunt: quæ no&u coda liquefcit & in vitrum abit. Duo autem pueri intetdiu no- étuque alternating ignem alunt aridis lignis in focum impofitis. At quibus unatantummodo tornax eft, utuntur ea fecunda, quæ ex tribus cameris confiât : nam ut proximi materiam vefperi injiciunt in ollas: roanè verô recrementis detra&is opera vitrea conficiunt : quæ in fupremam came- ram» ut alteri, recondunt. Verum fecunda fornax, five ex duabus, five ex tribus cameris confliterit, atque etiam prima, fiant ex lateribus crudis in foie ficcatis: quidu&i fint ex terra, quæ fàcilè igni neque liquefcit, nec in pulverem refolvitur : & quæ à la- pillis purgata fit, atque bacillis verbe- rata : eadem terra calcis loco lateres interlinantunex eadem figuli forment tam vafa quàm ollas, eaque in umbra ficcent. Duabus partibus abfolutis reflat
reftat tertîa. Mafia vitrea in prima fornace eo, quo dixi modo, confedâ & fra&â miniftri fecundam excalfa- ciunt , ut ea fragmenta recoquant. Dum verô hoc agunt, interea ollæ in prima fornace primum lento igni calefiunt , ut humorem exhalent: deinde acriori, ut ficcatæ rufefcant: mox vitrarii hujus os aperiunt, & ollas forcipe prehenfas, fi rimis non fatifcunt , celeriter in fecunda repo* nunt : & recalfaâas fragmentis vitreç roafïæ, vel vitri comptent : deinde feneftrasomnesluto & lateribusob- ftruunt: cujufqueloco duabus tan- • tummodo fenefiellis relidis, de qua¬rum altera infpedant & fiftula reci- piunt vitrura, quod ollç in fe conti¬nent : in altera reponunt alteram fi- ftulam ut calida fiat: utraque orichal- cea, vel ænea, vel ferrea eft, très pedes longa: quin ante fenefiellas crufta marmoris fornici imponitur: atque ei rurfus terra aggerata & ferrum : hoc fiftulam in fornacem immifiam reti-net,
444
net, ilia oculos vrtrarii ab ignis caîore tuetur : his omnibus ordinefa&is vi- trarii opus perficiendum aggrediun- tur. Lignis autem aridis, quç flam- mam , non fumum emittunt, frag¬menta recoquunt: fed quanto diutius recoxerint, tan to puriora & magis translucida ex eis fiunt opera : tanto minus maculofa & veficulis turge- fcentia : tanto denique facilius vitrarii fuum munus exequuntur : quocirca qui materiam, ex qua vitrum confi- citur, unam modonoétem coquunt, acmox ex ea opera vitrea efficiunt, minus pura & translucida 4aciunt> quam qui primo rraffam confrciunt vitream, dein ejus fragmenta, diem no&emque recoquunt tatque hi etiam minus pura & translucida, quam qui duos dies no&efque eadem reco¬quunt : nam vitri Bonitas non folum in materia, ex qua conficitur, fita eft, fed etiam incoquendo. Saepius autem vitrarii fiffulis rapiunt experimen- tum : fed quam primum ex eo didice-rint fragments recoda fatis eflè pur- gata, quifque altera fiftula inollam demifla, & paulatim verfata, recipit vitrum: quod taflquam lentusaliquis & glutinofus fuccus adeam adh^re- fcit; & quidem globulofutn. Recipit verö tantum, quantum ad opus,quod efficere vult, fatis eft: id marmori im- preflum vol vit & revolvit, utadune- tur: atque per fiftulam infpirans ve- inftar inflat: quam fiftulam quo- ties infpirat, f^pius verö infpirare ne- cefTe haber, toties eam repente remo- tam ab ore ad maxillam admovet, ne flammam fpiritu rcdudo in os trahat: mox fiftulam fublatam jcircum caput in orbem torquens vitrum facit lon- gum , aut idem in ^reo inftrumento cavo verfans figurat: turn recalfacien- db, inflando, premendo, amplifican- do in poculi, vel vafis, vel alterius rei figuram mente conceptam format: deinde rurfus marmori imprimit, at¬que fic fundum diktat: quod altera fiftula in partem interiorem compel-
. 44-6
lit: poftea forfice ejus os amputat : at- que, fi res hocpoftulat, pedes&anfas affingit: quinetiam, fi ei libitum fue¬rit, inaurat, & variiscoloribus pingir. Poftremo in oblongo vafe fidili,quod eft in tertia fornace, vel in fuprema fecundç camera reponit, finitque re- frigerari : quod cum talibus operibus fènfim refrigeratis plenum fuerit, ba- cillo ferreo lato, fubipfum ado, fub- latum in finiftrum brachium in altero receptaculo collocat.
Vitrarii autem diverts res effi- ciunt: etenim fcyphos, phyalas, ur- ceos, ampullas, lances, patinas, fpe- cularia, animantes, arbores, naves: qualia opera multa prçdara & admi¬ra n da, cum quondam biennio agerem Venetiis, contemplatus fum : in pri- mis verô anniverlàriis diebus feftis afcenfionis dominicç cùm venalia ef-fent apportata Morano : ubi vitrariç officinç omnium celeberrimç funt: quas vidi cum alias, turn maxime cum certis de caufis Andream Naugerium
in ^dibus, quas ibi habebat, unä cum Francifco Afulano convenirem.
Fiftula A.
Fenefiella B-
Marmor C.
Forceps D.
Infiramenta quibw forma ßmt Jota E.
Rcßa-
Reftabatut non formas modo for- nacum 1 quae Amftelodanxnfibut in ufu font, earumque inftrumenta, fed omnemetiam univerfi, operisappo. ratum & procedendi rationem foccin- <fte & breviter adumbraremus. Sed
enim quia potiffima illius artificii
Dn. Merrettus cum cura profe-
cutus eft, contend erimus ea
adduxifle, quae fi rem per
fe obfcuram non omnina
planam reddere, cer-
teilluftrare tanti
' virilaborespo- terunt.
IN-