*0
N O'T Æ
. 1 N
Librnm <Primum de
Arte Vitraria.
CAP. I.
A
Bfolutis illis, quàs neceffario prœmittenda erant, ad tetftum ipfum aécedimus.
Pulvifcttlus vel Rocbetta unuitx idemque dénotant, nec quicquath àliud funt, quam cineres tinius ejuf- demque plantæ, fed bonitate diffe-rentes , quemadmodum apud auto¬rem noftrum di verfis in locis apparet. Pôfterius nomen noftrisofficinis pla¬né ignotum eft, ac ne Morani quidém diftindionem ullàm recipit. Pulvif¬culi nomen ufu receptum, omnique cineri commune eft, qui ex Oriente inufus vitrariorum advehitur. Ratio diverfitatis roihi hæc elfe videtur, quod pulvifculi nomine id venir,
N 6 quod •
NOT A.;
quod in forma pulverisadvehitur; & contra nomine Rochettae, quicquict fruftulentum, vellapidis inftar du¬rum eft. Et eert£ inter operarios ex-periment© conftat, ex fruftis maxim& duris & majoribus fal prodire candi * dius, acriufque, quam ex pulvere & fruftulis minoribus. Cceterum idne ob diverfitatem plant#, & diverfum ejufdem crefcendi, colligendi, uren- dique tempus & modum, an vero ob fophifticam admiftionem heterogen nei falis vel aquae falf#, aut alterius humoris,quomultum l#ditur, fiat,id in medio relinquo. lllud conftat, ut fal producatur acerrimum & quod in dura & lapidea frufta coeat, lixi¬vium illosparare ex cineribus prim urn uftis.quo herbas porrocomburendas confpergunt: quaratione fingulis vi- cibus novum lixivium afpergendo, cineres parant pro fmegmatop#ir& & tin&oribus longe acerrimos. Ubi - nam autem hie modus faciendi Ro- chettam inventus, & cur nunc minus
in
N O T X93:
inufu fit, affirmare.non aufim.
Ex Oriente & Syria. Syria Orien- tis pars eft. Nunc autem hi cineres atr Alexandria & Tripoli advehuntur.
Herba cujufdatn Haec herba ab autore in epiftola Kali vocatur, quo nomine etiam apud alios plerofque venit, non ramen fine aliqua levi va- riatione. Alpino 1; de plant. JEgypt. Kadi & KaUt^nonmAYiSCali', Gef- ner.o Alkali; Lobelio Scdai Dodon^o Salicornia, & Gallice, fiecnon in hift. Lugd. Salfola; Camerario, Cordo, & maximeFuchfio&EuhtanvAntbyllu . Diofcoridx vocatur, id quod Mathio- lus in apologetico contra Lufitanura fohde refutavit, affirmans hanc plan- tarn crefcere circa Tergeftum Mau¬ritania. Poftremo Antbylloides voca¬tur apud Thalium. Nomina Soda, Salicornia & Salfola manifefte deri- vantur ä fale, quo vehementer abun- dat Ita de antiquitate notiti» , & nominibus hujus plant» eruditus no- fter popularis D 'Turner in fuo herba-
no. Quod fciam, nomen Anglicum hœc planta nonhabet,, & quanquam pluribus in loeis abundè apud nos crefcat, invenire tarnen neminem po-tui, qui illam noflet. Ur aliquod ta¬rnen nomen inveniat, Salt- Wurt vo* cetur, quia fal guftu refert, vel Glafs- Weed quia cineres ejufdem parando vitro inferviunt. Paîkinfonius referr, illam à noftratibus Froggraft & Crab- graft vocari, forte quia his animalibus nutrimentum prœbet, cum fuccum habeat fubftantialem, nec ingratam palato falfedinem. Gafp. Bauhinus in fua Pinace decern ejufdem fpecies re- confer, quarum nomina & defcriptio- nes, quia hujus loci non funr, omitti* mus, trium tantummodo mentione fada , ex qui bus referente Alpino cap. 41. Alexandrini & Ægyptii re- liqui fuum pulverem in ufus virri & fmegmatis parant. Prima fpecies Kali geniculatum ; fecunda à nöhnuljis, apud Alpinum Antbyllif,fe& Kali re¬fens NeafohtaTwm à Columna voca-
NT O T iE.' 15 ƒ
tur, qui hanc plantam Neapoli a fe inventam deGgnat, defcribit, bus vitrariorum infervire dici t,Tertia fpecies i&gypto magis propria eft, & ab eodem authore Kali i^&gyptia* cum, foliis valde Jongis &; hirfutis vo- catur. Praeter has tres fpecies vidi, & penes me habeo quartam ejufdem fpeciem,ex cadis pulvifculi receptam, & è Botanicis Kali JfrimSum didam. Harum prior & polterior ( fi minus & minimum excipias) prope nofthim Thamefm, & in locis Angliae mariti- mis, (non aliis Septentrionalioribus) copiosè crefcit. Cceterum nofttates ex hoc Kali Spinofo cineres in ufus cryftalli aut alterius vitri parare no- liint, & experimento in domo vitra-riorum fado compeFtum eft, herbam - hanc candenti ferro impofitam; in fu- mum abire, nullo aut exiguo fale re¬lido : cum ècontra Kali ex Oriente advedum,eidem ferro inditum, pro¬pere maximam fui partem in cineres nigricantesfalfos, quodei proprium
eft,
10 NOT Æ.
eft, abeat. Hoc Kali uftum vermif inftar fefe contrahit, flaromam diu fervat, & fal reddit acre admodum candidumque. Noftrum Kali colie-* éh.m, guftu aquam marinam & plane falfum quid refert, ac ft lomhumidis aflervetu»-, feipfum contrahit,id quod Salgamarius mihi notusfuo damna expertus eft : qui loco crithmi lllud fibicomparaverat. Cum enim illud laviflet. & in acre acetum immerfif- fet, ut in muriam abiret, parum eju£ dem fuperefledeprehendit, confuin¬tis ab aceto fere omnibus. Atque ingens hæc plantarum refpe&u na- talis foli differentia, non in hoc no- ftro Kaly magis quam in aliis mani- fefte percipitur,inpetofcilicet, quod ab eodem femine nafcitur, nec non Canarienfi &Rhenano vino, quod ab eadem vite provenit, ut&inci- cutâGræcorum & alterius regionis> pluribufque aliis : arque hac eadem tatione pulvifculus à Soda fecernitur. Hae diverfae Kaly fpecies, utut natu-ral!-
N O T Æ. 297
raliter ex aquis proveniant, & prope falfos lacus naturaliter floreant, in mediterraneis tamenHifpaniæ & Æ,- gypti locis feruntur, id quod dubio procul in calidis hifce regionibus ad quantitatem , acrimoniam & fixatio- nem falis plurimum facit: inÆgy- pto præfertim, quæ pluviam nun- quam fentit, fed anni (patio femel à Nilô Flüvioirrigatur, quifangi luti- queplurimam poft fe reliriquit. Et hæKali fpecies circa æftatismedium> ubi quaro maxime vigent, refecantur, & calore folis ficcatæ in ftrues colli- guntur, nec nonfuperferreiscratibus comburuntur, decidentein foveam, & in lapides vel maflam durioretn coëûnte cinere, qui deinde colleétus fervatur, & teftante Lobelio Soda nomen recipit. Quando hæc planta in ufum deduci cœperit, incertum eft Primi qui eandem noverintei- demque nomen fuum impofuerint Arabes fuere, id quod addita parti- cula Al, quxmereArabica eft> fatis
NOT JE.
demonftrat. Inter bos mentioned ejufdem fa&am invenio apud Sera- pionem & Avicennam Phyficos, qui eandem contra calculum, ulcera & oculorum incommoda commendant; Lobelius putat, nos plantam ipfam ejufque nomen & rationem praepa* randi debere Graecorum & Arabum recentioribus Philofophis, qui Chy- nriam exercentes circa vitrum occu- pabantur Adverf. pag. 169. Sed Graecos, & Graecorum de hac plan* tanotitiam quodattinet, aliterfen- tio. Nulla enimejufdem apud Grae- eorum Phyficos, aliofve fcriptores mentio fit: praeterea nullum inGrae- ca lingua nomen obtinet: ideoque fine dubio ab Arabibus aut recentio- risdevi hominibusnotitia ejufdem ad nos deduda eft.
In emen da. Optima & expeditif fima ratio cognofcendi qualitatem cineris h#c eft, trutm& qua fmegma- topaei utuntur. Cineres in aqua lira* pida diftolvunt, & filtratum lixivium '. » exa.*
N O T Æ. a+p
examinant, & cognita lixivii quan¬titate, fadaque comparatione inter pondus aquæ& cinerum antequam diffolverentur, inveniunt, quantum (alis data cinerum quantitas conti- neat.
Lebetes ami. Author nofter ubique improbat ufum aeris,. nifi(i viridem vel coeruleum colorem parare veli- rous. Etcerteacria hçc lixivia non^ nihil sens abfumunt, vel humiditas aëris & lixivii partem ejus aliquamin seruginem convertit. Quare noftra»» tes vafis utuntur intusplumbo obdü- dis, qualiaillorumfunt, quialumen excoquunt.
Tartarum. Tartarum ab autore noftro Greppola <ÿ* grumè des boni didum, révéra fex vini, & à tartar? ipfo diftinguenda eft, quia tartarum femper lateri vafis adhæret, atque in frufta duriora concrefcit, nec un- quam teftante Helmontio in regionç fècum invenire eft, cum econtra feces nunquam non in fundo vafis inve-
jtro KO T Æ.
niantur, humidæ ; & tenuium parti- cularum. Tartarum vini rubriad hos nfus optimum eft, & fal continet ma- gis quam vini albi acre & copiofum. Galcihatur, ut qüicquid heterogenei admixtum eft abfumatur, & fàl can- dius evadat, tantoque citius in aqua diflolvatur& tanto facilius è pulvif- culo extrahatur, cujus corpus tartaro recluditur, haud fecus atque nitri corpus, dum aqua fortis vel fpiritus nitri fit, ab alumine & vitriolo ape- ritur, id quod citra iftiufmodi addi- tamentum non procederet. Et ean- dem ob caufam tartarum aquâdiffol- vendum eft, antea quam pulvifculus in vas mittatur. Tartarum fuum in fornace fex horarum fpatio calcinant, ufquedtim albedinem contrahat,cum experimento conftet, id genus calci- nationis plus op’erari, quam fi ardio- re femporis fpatio abfolvatur. Quanti autem’momenti fit extradio humi- ditatis ex tartaro , id fecreta Chymi- corum nonnullorum procedendi ra-
N O T Æ. joî
tio demonftrat. Nimirum, ut cry - ftallum, vel cremorem tartari majore copia & magis candidum faciant, tartarura groflo modo comminuturti calcinant, vel potius in fornace & patellis ftanneis probe ficeant > quâ ratione cremor multo melior evadit, quatn fine bac exficcatione & mode-, rata calcinatione. Sal fundum vafis, petit, & ligulâ eximendum eft, ita,ut humor omnis in vas décidât. Ubi feces lixivii jam fident , fiphone detrahuntur. . ‘
c A p. il. . ;
Tarfum. Alterum materiale, quod vitro confiftentiam, corpus & firmi- • tudinem dat arena vel lapis eft > non . aliter ac ferrum chalcantho Anglico; cuprum Hungarico', Dantifcano & Romanorum vitriolo, id quod alias loco & tempore humido in aquam abiret. Et lapides quidem quod atti- net, Agricola lib ta. ait liquefeentet, fi candtdi fuerint, cæterjs frœftare:
quibus
fl O T Æ.
quibus de caufis cryftallo primae de- bentur: ex hisenim fradis in india -fieri vitrum ufque adeo tranflucidum Ut nullum eum eo comparari poffit, autores effe Plinius fcribit : fecundas tribuunt lapidibus, qui tametfi eis duritia cryftallorum non fit, tamen vfimili modo candidi funt & tranflu- cent : tertias dant his lapidibus candi- dis qui tranflucidi non funt. Poft tar- fim autor nofter Qtuwkt com men¬dat , quos Ferant. Imperatus 1.14. c. 16. ficdefcribit: Lapis vitrarius, marntoris candidi /freciem refert, nonni- bil tranflucens ; fed duritie ab eo dijfert9 quant plicis inflar babet, unde percufius fcintdlat, & conjeftus in ignem non calcinatur, Hic lapis frequenter ali¬quid ex dilutioreyiridr fecum trahit, ferpentini lapidis inftar. Reperitur ih proprris fuis locis, admiftis venis, ’Cruftati talci. Projeftus in ignem pel- luciditatem fuam amittir,& candidior 'leviorque fit, ac poftremo in vitrum tranfît. Vicrariis raateriam vîtrr præ-
N O T Æ. 3<3J
zbet &■ Cuogolo vocatur: in fundo emm floviorum &' tortentium tun- dem collrgunt; teftacei lapidis forma. Ethos quidem 'Morani in ufu efïe autor nofier ait. Extra concroverfiam .-eft,' lapides omnes candidos & tranf- lucentes, qui in calcem non abeunt, vitro infervire. Àutoris tamen noftri .axioma univerfaliter verum non eft; neque enim lapides Novo Caftello allati, quorum in difcurfu deforna- cibnsfa&a eftmentio, nec fi lices ig- ntarii, nec lapides illi quibuspavi- menta confiant, plurefquealii, qui chalybe percufft vel unguia equi' ignem reddunt, nec rhedarum rotæ huic propofito inferviunr. Silices ré¬véra omnes illas proprietates obti- ncnt,& fi calcinentur,& in pulverem minuxifiimum & impalpabilem redi- gantur, atqueperfctaceum’anguftifc ifimum trajiciantur, metallum red- dunc cryftallinum, longe omnium puriffimum&nitidifîimum. Sedma- xi æ us in* prœparandis illis labor do¬
minos
jo+ N 'O T iE. r
minos fornacum deterruit ab ufü eo- rundem.
Dfeficientibus aptis lapidibus fucce- dit arena, & fecundum éa quas autör nofter narrat, priorin ufufuit: Can¬dida, minuta ‘& bene lota fitopor* tet,antea quam operiadmoveatunat- que in hoe omnis praeparandi ratio confiftit. Reperitur utplurimum in oftiis & circa latera fluviorum. Cry - ftallus arenam requirit teneram, mol- Jem & candidam : vitrum commune magis duram & ftobi fimilem defide- rat.Ingens in hoe materiali varietas eft:alia enim prompte liquatur,&cum cinere miftain vitrum abit. Jofeph. 1.2. €.9. de bello Jud. de arena mi- rabilia narrat, quorum haec fumma eft: Ptolemaidem Galilea Beha fluvius fraterlabitur 9 qui Carmelo montePto- lemaidem inter &Tyrum oritur. Pr ope hoc exiguum flumenMemnonü ftatua efi cutjfracium adjacet cubitorum fere een • turn, & admirations dignijjimum. Vallis enim bic e[l in fjeciem rotunda, arenam vitro
H O T &.
vitro prabens, qua fi J navibus ibidem congregate exbauriatur, locus vacuus ßatim denuo repletur. Venti fiquidem> ut verifimile eß, de circumßantibus(u- perciliis arenam hue convebunt, Locus autem metaüi ßatim in vitrum quicquid fufieperit mutat.Mirabilius autemmibi hoc videtur, quod jam converfie arena in vitrumt quacunque pars fuper mar¬gins loci illiusfueritjaaa^ in vulgarem arenam denuo convert it ur. Et Tacitus hiftoriarum quinto; Belus mare Ju¬daicum intrat, cujus oßium arena col¬legia, (ita Lipfius non conjedae) quia nitrum admißum babenty in vitrum ex- coquuntur Exiguum litt us fid inexbau- ßum illud eßy d quofuppeditatur. Idem Strabo docet» 1. iz. Plin. 1.6. Agri¬cola de folHl. & quotquot de vitro fcribunt autores illius loci mentionem faciunt, unde arena depromitur. No-« ftri Londinenfes vitrarii arenam ha- bent admodum candidam, illius ge¬neris, quo vulgo literas recens fcriptas confpergimus, vel utenfilia tergemus,
O qu»
jo6 N O T Æ.
Maidftonio Cantii advehitur; item- que aliam, quæ vitro communi in- fervit, & Wolwicho advehitur: Prio¬ns generis arena cum métallo vitri ordinario mifceri non vult : pofterio- ris, cum riavibus advehatur, exiguo venit.
Cardanuslib. y.devariet. Afcsg«- fiam addit, eamq; fi der earn vocat,ceu tertium ingrediens: Ex rri£«r,inquit, vitrum confiât, lapidibus nimtrum^ <vd arena^fale Cali, & fidtrea. Atqui ex- igua Magnefiæ quantitas addita mé¬tallo parum ad rem 4àcit. Præterea non in omni promifcue vitro Magne- fia locum habet.
CAP. III.
Docet, quomodo fal fecundum communem Chymicorum metho- dum benefitio folutionis, filtrationis & coagulationis figatur.
CAP. V.
Refecanda, Plantæ in univerfum oxnnes
N O T 307
omnes fuo quaevis tempore refecandg atque colligendae funt, nimirum ubi jam maturuerunt. Tempus tarnen omnium,fivecaules earundem, five foliadefideres, optimum, idemque Chymicis operationibus,& extrahen- do ex vegetabilibus oleo fpiritibufque commodiflimum illud eft, quod ma- turitatem earundem paulo antecedit: duplo enim tunc major quam alio tempore quantitas extrahitur. Sal autem tunc melius extrahitur, ubi fernen produxerunt, id quod filici circa haectempora accidit. Vulgaris error eft, filicem, aliafque herbasca- pillares non producere fernen, cum tarnen illud ab inferiore foliortim latere producant copiofum pulvern* lentum & nigricans. Quin ipfe etiam mufcus femine abundat, id quod cer¬ium genus non defcriptae,& in horto meo ficco confpicuae chamaepeuces evidentiflime demonftrat, in cujus ramis, & inter unumquodque folium ejufdem copia leminis rotundi& ni- O 2 gri-
3O8 NOT Æ.
gricantis invenire eft. Quantüm pro ratione tempeftivitatis anni vegetahi- lia différant, bi qui globulos pro tho- racibus Jigneos formant optime no- runt,qui pyrum æftate,ilicem hyeme dejedam operi aptiflimam efle de- prehendunt. Buxus circa feftum Pa- fchatos duriffim w,tenerior aeftate eft. Oxyacanthus circa Odobrem, for- bus atftate mitefcit.
CAP. VI.
Plantas enumerat, quæ fal reddunt vitro aptum. Uno verbo : Nullum non vegetabile vitro aptum eft, quod copiant fubminiftrat Alcalifati falis. Sal alcaltfatum Chymici illud vocanr, quod ignem fert >ehementiorem,nec avolanao evanefcit in auras, deno- minatione fada à Kali, id eft fale ex- trado ex Cali. Et horum nonnulla hoc capite recenftt. Noftrum Kelp à t Cali lie didum, & cineres fmegmatici cryftallino métallo inferviunt. Kelp maxim am partem et planta marima fie.
N O T JS. 30,
fit, quam Seatbongs vel Laces voca-mus, de quajoh. Bauhinusl. 29. c.2. dehift. plant. Alga angufti folia vi- trariorum, fi paulo poftquam colic ft a fuerit , itaut cftbumida> diutiue ali» quanto Çervetur, in fitperficie foliorum attentive ß>eftanti> falexhibebit candi- dum. Matthiolus in Diofcoridem banc algamvulgaremPenetorum vocat, non tantum ob didam fationem, fed etiam, quia Veneti vitra fua, quæ in esteras regiones tranfmittunt,.hac al - gaveftiunt. Et fane hæc rejicula,cum tempeftuofum eft mare, fcopulû iüifa refunditur alga, juxta Virgilium, & copiofeper fcopulos difperfa, in ipfo littore, ab incolis illius loci æftivo tempore colligitur& pro re nata fæpiuscircumada. fœniinftar ad fo- lem & ventos ficcatur, combuftaque ciperes reddit . alumini non minus, quam vitro infervientes, quos Kelp vocamus. Neque hæc folum per omne noftrum mare copiofiffime diP perfa, fed omnis in univyfum alga,
O 3 &
310 NOT Æ.
& fucus, & quercus marina, afiæque plantç maririç fal copiofum conti¬nent. Cineres (megmatici è Polonia & Ruffia, nec non Angiia nova adve- huntur, & maximam partem exabie-. tis & ftrobili cinere pàrantur. In vitri communis ufum apud nos omne ge¬nus cinetum coemunt, ab bis, qui potiflimam Angliç partem illius mer - cimonii caiïfa pervagantùr. Optimi tamen &acernmi in Ànglia cineres ex carduis vulgaVibus fiunt, qüan- quam omne genns caiduorum huîc rei inferviat. Proximum à carduis locum lupulus occupât, caulesfcilicet & germin3ejüfdcm, poftquam flores coHe&iftnt : arque hçc omnia nupe- ræinventionis font.’ Morusinter ar-bores optimum fal red dit, nec non genifta fpinofa, & poft banc Oxya- canthus & kali fpinofum inter plantas marinas, ut jam fpinofç & aculeatæ plantç optimum in fuo généré & co- piofiffimum fal reddere videantur. Succedunt berbæ amaræ omnes, Ju-
pulus
N O T Æ. 31t
pulus fcilicer, abfynthium, Carduus benedi&us, Centaurium, Gentiana, Abrotonum, Tanacetum, Glaftum, &c.quarum cineres copiofè & exiguo fumtu parari poflunt. Adde petum, cujus caules colle&i & combufti plu - rimum falis teddunt, unde non exi’ gua lucri fpes affulget, fed cum ali* quo foli detrimento. Mercator qui¬dam mihi retulit, obtulifle fefe Caro- lo primo Régi, fuo fe fumtu exftru- durum, & farta teéta fervaturum ali¬quot templa , conftitutâ in ünum- quodque eorum annua dote libraruna centum, tantum ut fîbi cédèrent trunci vel caules peti in Virginia na- feentis » demonftrabatque quantum inde ad fe emolumenti rediturum fuifler. Proximus poft petum locus leguminum plantis debetut, quaîes funt pifàdâbæ, &c. quæ aîiquam cum reliqua tribu affiniratem habcntjSpc- cialiter, lupini,vicia, ciceres& lentes, quorum hi nuper in ComitatuOxo* nienfî copiosè admodum , alendi pe-
O 4 caris
3ii NOT Æ.
cons gratia f eri cæperunt, & experi • entia tefte huic negotio inferviunt. Adde inter ladeas plantas omne ge¬nus tithymali, vél cataputiorum, & jScum arborem, quæ omnia mflam- mandi vim habent:nec non farmenta,
& fonchum non nihil aculeatum & flore declivi, in quo ei cum carduis • convehit » & fuccum inftar tithymali ladeum habet. Porro hæc fixa falia quod attinet, notandum eft, optima efle ea, quæ à terra & omni heteroge- neo corpore quam maxime libera funt, nec non in fruftaduriora & Can¬dida coierunt, & guftu infignem acri- moniampræ feferunt. Secundo op- rimos cineres, puro puto fale plenos, in calcaria citiflime diflolvi. Tertio eos cineres vegetabilium optimos efle, qui vigentibus illis » & ex eorundem maxime infignibus raipis fadi funt. Atque hincChymicicinereïcla'veiïa- tes denominate videntur, quafi clavo latos, à clavola, qua de re Varro 1.1. de reruft. c. 40. In okagtnw femini-
N OT4L 31;
bus videndum, ut fit deteneroramo ex utraque parte aquabiliter pracifium, quos alii clavolas , alii takas appellant, & faciunt cireiter pedales. Ubi Cla- volant interpretatur tenerum ramum. Nonus legit Clavula, eamque definit efle refettionem ligni, Id certum eft Clavolam vel Clavulam defcendere d clava, qu32 vox Anglicum noftrum Club fonat. Quarto falia hsc in ficco & procul ab omni humore fervanda efle: Valde enim hie noxius humor eft. Poftremo horum cinerum alios aliis candidius vitrum reddere. Quer- ni cineres vitrioli naturam induentes, vitrum obfeurius reddunt: Cineres fraxini& Oxyacanthi, quorum fal ad nitri naturam accedit, metallum red¬dunt candidius.
Agricola hac rationeexfale vitruip facit: primas nitro ; fecundas fali fof- fili candido & tranflucido; tertias fali ex cinere an thy llidis aut alterius her-bs falfae fado defert.
Nonnulli inq: primas cineri anthy llidis > O 5 non
^4 FTOTÀ
non nitro defetùnt, quo déficiente vitrum faciunt ex du abus iartibus cinèrù quer- tii <Vel iligneivelroboreivel cerrei, aut fi bi in promptu non fuerint, fagini vel > abiegni,cum una fabuli vel arena parte, addito modicO fale, ex aqua fialfia vcl marinafafîo, & exigua magnet is parti- cula : fid ifii minus candidum & tran- fiucidum vit rum conficiunt : verum ci- tits ex antique arboribus fit, quorum Iriincus, Ubi ajjurrexii ad altitudiném fex pedum, cavatur, & injecio tgne ar¬bor tota comburitur, ac in cinerem con - Vertituri 'quod fit hyome,ctim hives diù- tina ce {fiant, veliefiàte cum non pluït: nam imbre's alïk ànni temporibüs, quoi ïînères cum terra mifceaht, tmpüros red- diint, quamoibrern tünc ex iijdem arbo- ribus ïn plures partes ficîts & fub tefto ïombufiùcinü confiât. Ha&enus Agri¬cola. Cœtèrum tefhpore & èxpe- Héntiàufusnitri & falis fofiilîs exole- Vifci & primas pulvifculuS obtintnt: hiihis e'nim hic mollia & tencriorà füht/cum Vitruto yequiràtfailikiviale
& fixum, quod guftu acre & cauftF* cum fir, & pinguedinis parufti haben, qua nitrum & fa! foflile abundant, id* eoque maximam partem in fal alcali refolvuntur, cui nitrum guftu & pih- güedine affine eft. At vero AgricoU aliiquemale mihi Plinium ccepifle vi- dentur, qui nitrum h'uic alcoüfatö fali praeponunr: :ta enim lib. .c. iö Quercu cremata nunqttam multum tot¬trunk fäftitatumefl: & Virgilius eo- dem ut videtur fenfu priore Georgi- rorum:
Semina vidi equidan mult os medicare ferentes
nitro prius, & nigra ferf andere a* murca.
Quod genu? agriculture antea ex-preflit, inquiens: -
Ar'tda t ant um
Ne fataran fitno pingui pudeat fola* neve
Effibtos cineremimmandam jafiare per agrft. ■ ‘
Ec Ultimi quidern hi verfus minify O <5 eft
pé’ NOTA.
fte evincunt, fale ftercorari agros; idcoque nitri vox in priore verfu ne- ceflario dénotât vel fal extraâum ex cineribus, vel cineres ipfos, in quibus fal latet: eodemque refpiciunt hi yer- fus in eodemlibro:
Safe etiam fiertles incendere frofoit agros, '
Atquekvtm ftipulam crepitant thus we¬re flamntis.
Qua combußione ftipulae praeter fel nihil producitur, cujus natura eß deßruere inutiles herbas, quac diu & aldus radicatæ recens fatis omne nu- trimentum adimunt, folumque red- dunt ßerile, & fernen abfumunt : ut taceatn fale & cineribus vermes ne- cari, qui grana frumenti depafcunt. At nitri frigiditas,affirmante Dn. Ba- cone, fatis omnibus inimica eß» Prae- terea eruditus Caefalpinus lib. 3. c. 23. de metallf cineres Kali, genus quod- dam nitri vocat. His adde injparti- bus Angliæ occidentalioribus algas haße , ex quibus Kalf vel Kuif con¬fiât,
NOT£. 3,7
flat, infervire agricolisadftercorah- J dum agrum, id quod Ferr. Impera¬to tefte apud illos qui mediterranea inhabitant frequens eft- Nitrum ta- men ex aqua marina,nec non quibuf- dam vegetabilibus extrahi poteft, fed in fomacem miflum maxima fui parte
in fal alkali refolvitur.
CAP. VI.
Sal ex calcenwraria. Apud nos in ufu non eft, fed nonnunquam in vetuftis muris reperitur , ideoque faretonium vocatur, & multo quam fal ordinarium acrius eft. Non exi- guum ejufdem fruftum inter cimelia mea* affervo, plane diaphanum , & alumini fimilimum, nec non guftuut fal acre. Ferr. Imperatus fal com- mendatfa&um excruftaceis, teftac- ceifque, ut funt oftrea, & cancri, ex quibus fal optimum in ufus vitri ex- trahitur: & experientia didici, cal- cem, qua csmentarii in Hollandia utuntur acerrimi falis plurimum con¬" tine-
ji« O T'Æ.
tiiiere. Coeterum , hoc fal, utut vt- trum reddat plane candidum, minus tarnen quam illud quod ex Cali fit pel lucidum eft, & màximàm partem in fal alkali abit.
- . C A P. VIIL
Frittam. Fritta videtür derivari à Frittare, quod idem eft quodFrigere: Fritta enim nihil âliud eft, quam fal, cinerefve cum arena frigendo con* creti, quam etiam ob caufam Artgli totam illam maflTamquae ex fornace calcaria edùcitur, a batch, id eft fri- ftum vocant. Et fecundo, Fritta ubi liquercere cœperit, in maflTam Fri&il- hrum inftar coit, quas Itali FritteHi, Angli little frits vocant. Antiquirus à ftonnullis Hammonitrum, ab aliis commodiore etymologia Âmmoni- trum vocabatur, voce compofita ab *
arena, & riryti vitrum: ira enim Plinius lib. $5. cap. <drena nlbainVulturno mart nafiens, mi fie- r»r tribus partibus toitri , pondéré vel
ÏTÔTÆ.
Menfura, ac fcfuata in aliat fomaces transfunditur. Ibi fit mafia, qua vo- catur Ammonitrum : atque bac reâ- quitur> & fit vitrum purum, ac mafia vitri candidi. Et exprefsèmagisCaé- falpinus Ï Exareàa & nitrà fit mafia, qitam Plinius Hammomtrum appedat; hodie Fritta dicitur. Atque hæc frit¬tas faciendi ratio id efficit, ut ingrfc- dientia optimè cômmifceantur, & îupervacuus humor s fi quis adfit, evâporando confiimatur. Fritta vitri tommunis, quae materiam habet mi¬nus poïitam , pro raticne bonitatis & teneritudinis cinerum & arenæ, de¬cern vel duodecim plus minufveho* ris abfolvitür» Nobis très frittaruril fpecies in ufu funt : Primo cryfiaÜi ad operà cryftàîlina, ex fale pulvrfculi & arena. Secundo ordinària , ex me¬tis pülvîfculi vel Sodæ cineribus, nul* là falis extra&ione præviâfada. Ter-tio communis, in ufiim vitri viridis, , quæ ex prrtmifcuis cineribüs» fine omni praèparatione fit : Vêl cineribus ‘ in
319 NOT Ä.
in pulverem tenüiorem reda&is ad¬ditur arena duriufcula a Woohvyct Cant it petita.
Materialia in teuuiflimum pulve¬rem rediguntur, lavantur, cribran- tur, commifcentur, & in ignem cal- cariae fornacis mifla, exa£U & per mi¬nimas particulas minutiflimofque Sto¬rnos uniuntur. Secus fi fieret, fal & arena, dumliquantur, diverfa corpo. ra conftituerent, id quod etiam fer- vatis bis regulis facilime contingeret, nifi rutabulo frequenter agitarentur.
In mortario lapideo* Magisexpe- dita ratio eft, qua nunc utuntur. Maflam cinerum duriorem, nec non magnefiam & zafferam calcinatas; ar- gillam item, & fal molä terunt, quam jumenta verfant, quae lapidem mola-rem marmoreum habet, latum no- vem vel decern pollices, & feptem vel odo pedes in diametro profundaro. rircumagiturque in pavimento aeque marmoreo, in quod comminuenda quaeque deponuntur: atque hac te- rcn*
N O T JE, 3*1
rendi ratione unius diei fpatio plus efficitur, quamviginti homines tun- dendo cffeduri eflent.
Nos frittam aqua non perfundi- mus, nec lixivio irroramus, fed, fi- quidcm ita res ferat, opus intra pau- cos dies in olla abfolvirous: Irrora- tionem tamen illam ad puriratem vi- tri multum conferrenecefle eft.
CAP. IX.
Tantum magntfia. In caufa eft di- verfa colorum qualitas, quorum alii pleni, alii dilutiores funt. Jam ma- gnefia & zaffiera tantum bonitate dif- ferunt, ut haac paupercula, ilia dives admodum ; alia inter utramque me¬dia fit, id quod nee & vitrariisnec figulis, utut in fua arte exercitatifii- rois nifi examine fornacis praevio di- judicari ulla ratione poteft. Praeter- ea, quae ex iifdem ingredientibus uno eodemque procedendi modo prxpa- rantur metalla, colores mutant, pro ratione ollarum, in quibus exco- quun*
jii N O T Æ.
quuntur. Quam ob caufam vitraritw colores fuos non pondéré nec men- fura, fed fenfim & perinter valla ad- mifcens, metallum fubinde commo- vet, & experimento fado de quali- tate coloris oculi judicium fequitur, & fîquidem nimis dilutus fît, quod vifum eft addit, ufque dum id quod intendit afTequatur.
Fornax lignum requirit aridum. A u- tor nofter perpetuo quercum com- mendat, ut quae ignem alat vehe¬mentem & fîammam durabilem. Ferr. Imperatus lib. 14. cap. 16. air, vitrarium, dum in opéré eß, quia <vivi • dammagù & Çubftantialemy quam in- gentem flammamamat^fraxini truncù uti , quorum flamma in vorticem fbr- nacùrefta pertingens > vim fuam oïl ta ipfis cemmuritcet. Fraxinuscerte ignem praebet luculentiffimum, fed qui cito deficit,& nifî affidue inftauretur, me¬tallum necliquatur, nec operi aptum eft. Camerarius in horto non fine caufa juniperum commendat , fi mo-
N O T Æ. 313
do copia ejufdem daretur. Hæud fà- tis capio, quid Plinius fibi velit, in* quiens : Levibus vitrum aridifque li- gnù caquitur: nec quomodo Plutar- chus audeat dicere >jam&ricen vitra formando aptijfimaw effe: neque enim ignis iftiufmodi, qualem vitrumde- fiderat, iftiufmodi lignis excitatur, Temperaremihi nequeo, quin addu- cam effeôtam ignis, memoracum ab Arabibus Phyficis, eorumqee lecfco- ribus : nimirum vitrum uftvm, fi fpongiam calcinatam admifceas, fran- gere calculum veficæ & renum , nec non externa ulcéra fanare. At vero modus urendi vitrum, qualem ipfi defcribunt, plane ineptus eft, cum fàtisconftet, ignem velvalidiflimum> & maxime perennem » idquidem ef- ficere, ut in fluxu permaneat vitrum, ut vero in pulverem redigatur ne- quaquam.
Sal exfruat. Sal Alkali, Gallis Suin de verre, id eft pinguedo vitri, & An- glicè per contradionem Sandever di- dum.
314 N O T Æ.
dum. Plane candidum hoc (al eft & guftu nitrum refert, & ab aëre ac hu- miditate loci facillime diffolvitur. Noftrates vitrarii metallum in a- quam non projiciunt, ut fal ab eodem feparetur, fed ligulâ illud excipiunt, . cum in fuperficie mçtalli natet. Nifï* enim defpumando feparetur, vitrura operi minus aptum, & maxime fragi¬le, minufque lentum redditur. Olla continens libras bis centum metalli optimi, falis alcali pondo quinqua- ginta reddet; quantoque fal magis ignavum, magifque languidi cineres funt > tanto falis alcali copia major prodibifjita ut metallum aliud ab alio quinta vel fexta parte fuperetur, & ft vitrum commune & cineres pravi lint, vitrarii ob nimiam falis alcali copiam quinquies vel fexies ollam ci- neribus impleant neceffe eft, ut tan - dem métallo adimpleatur,ac dum fa¬lis alcali quidquam inollareliquum eft, vitrariis non licet frigidam fuffun- dere, ut ebullitionem vitri impediant:
id enim fi facerent, olla fimul & for- naxcum impetu diffiliret. Sal alcali efficit, uc metallüm fiuat, & exigua ejufdem quantitas, cum antimonio & nitro mifta, dum crocus métallo rum fit, quantitatem çroci adauget, atquehoc efficit, ut à fcoria fecilius feparetur. In Galliis copiosè proftat, & incolae eodem utuntur loco falis communis, ad condiendum cibum potumque. Solutio ejufdem erogata in femitas hortorum, vermes necat & herbas inutiles.
Coûta», Colla vocantur reliquiae ills vitri, qus can nis ferreis femper adhærent, quas antea quam métal- lum recens ex olla promant, decu- tiunt, & loco ad hoc deftinato fepo- nunt, ex quibus deinde tritis & mé¬tallo additis nihil præter vitrum commune puriffimum fit, etiamfi ab optimo omnium métallo producan- tur.
CAP.
C A P. X.
Ut bene calcinetur. Vitrum non ho- f riS24'. aut eo amplius, fed per inte¬grum biduum triduumveinigneva- lido perfeveret: quanto enim diutius, tanto melius: ita enim defecatur & maculae puftulaequeomnes abfumun- tur.
CAP. XI.
Tartarum vel grumos. Tartaru m generofiffimi vini foboles, atque in-dex eft vinum nihil incommodi paf- fum effe ab aqua marina vel incom- modis aliis, quibus virtus ejufdem imminuitur, & tartarum in minutif- fimas partes diffolvitur. Apud nos loco ad id deftinato, in camera for- nacis tertiae, prope utrumque exte- rius orificium, fex horarum fpatio ad albedinem ufque calcinatur, atque haec calcinatio eofdemin vitro effe- <ftus producit, quos calidiore loco fa&a producere folet.
C A P. XII.
Zaffera. Zaffera & Magnefîa non aliam hic præparationem recipiunr, quam ut molâ in pulverem tenuiorem redigantur, & eodem quo pulvifcu- lus & materialia reliqua cribro cri* brentur. Quid Zaffera fit, apud, nullum autorem invenio, & pauci méntionem ejufdem faciunt. Carda- nus lib. 5. de fubtil. terram vocat: Eft» inquiens, alia etiam terra, qua fie vitrum tirigit, 'carulei color it, quant Zapberam quidam appellant. Sea Cç- falpinus poft Cardanum lib.2iCap.55. eandem lapidibus annumerat : Aliut cftlapù ((untverba Cæfalpini) vitrum tingens colore caruleo, & fi plufculum addatur, inficit nigredine : Zafferam vocant. Hic ex cinereo tendit in purpv* reum : ponder of us & fiiabilù eft: perfi nonfunditur, fed cum vitro fluit aqua modo. Aldrovandus in Mufæo utrum- que fequitur, & hoc loco terram,alio lapidem vocat. Ferr. Imperatusl.28.
c.8.
3I8 N O T Æ.
c. 8. lapidi illam plumbario& ma- gnefiæ affimiïat. Sed terra non eft, cum aquæ non admifceatur, nec cum eadem coxnponatur : & nu 11 us lapis aequeac Zaffera friabilis eft, ut quæ digitis facili negotio in tenuem arena- ceam fubftantiam redigitur, idquod tadu experiri licet. Et certe, fi alte- rutrum norum, aut naturalis quidam color efîet, nonomnem eorumqui dehocaigumenti gehere fcripfcrunt diligentiam effugiffet : præfertim, cum in tam frequenti apud omnes ufu fit,tantaque ejufdem copia à vi- trarîis figulifque abfumatur. Indu- ftrius Agricole illamnonnovit, ne- que menttonem ejufdem facit. Ju¬lius Scaliger, qui librum confcripfit vitri negotia concernentem, Carda- nuraeo nomine non redarguit. Qua¬re in eo fum, ut putem, nuperæ in¬ventions rem, & ab homine Germa- no arte fa&am efle > ideoque inter fe- creta affervari. Certe ex Germania advehitur, & fi conjeâuræ locus ef-fet,
N O T Æ.
Tel, putarem ex æreillam & arena, forte aliqua etiam lapidis calaminarîs portione fachmeflTe. Cœruleusille color, quem reddit, meâ quidem fen- tentiâ æri debetur, haud fecusac Ma- gnefiæ color ferro Certe enim nihil eft quod vitro colorem tribuat præ- ter metalla, & ab omni métallo vi- trum tingitur. Lapis Lazuli, quah- quam durus, colorem fuum in igné deponit, & fie pretiofi lapides reli - qui. Verum quidem eft, abÄnti- monio vitrum tingi, fed à metallica ejufdem parte & regulo tantuns Multo minus aliqua terræ pars feren- do igni par eft. Quanquam ochra Scotica & rubrum Indicum calcina- tionis betiefitio in colores haud ma¬les , fi débité adhibeantur, degeno- rent, fornacem tarnen vitrariam non ferunt. Reliquum eft, ut à nulla alia quam metallica re produci hic color poffit, & fi metallica eft, quid præter cuprum elfe potent ? U tut enim ab •argent© procedere hic color creda>
. P
NO,T^.
tur, sri tarnen cui argentum alliga- tumeft, foli debecur. Etenim argen-tum ter exco&um aquam feparatio- ni$ plane non tingit. Secundum quod zafferam ingreditur arena eft, id quod lingua & tadu difcernere licet: ac ft aquam fortem adhibeas, nonnibil Candidas & tranflucentis glaref evi-denter videbis, quae pulverem pellu- cidorum illorum lapillorum , quos noftrates Angli Tables, Itali & Fer- rantus QHQCOIQS nom inant, egregie aemulatur: nonnihil etiam videbis, quod ab arena noftra vulgari non multumabit, & colorem refertfub- nigrum,atque haud difficulter lique* feat.
Tertio, cur fupponam lapidem ca- laminarem zafferae admiftura effe, in caufa illud eft, quod neque aqua for-tis, neque fpiritus vitrioli, zafferae affufus, fenfibiliter quicquamopera- tur, five excitando bulks, fivefol- vendo vel tingendo: cujus rei expe-rimen turn feci, affundendo aquam
. N OTÆ, 331
fortem ordinariam, & fpiritum vi- trioli, nec unquam perciperepotui, vel minimam ebullitionem & motum liquorum, nec tinduram ftrepitum- que ullum, id quod in folutione me- tallicorum corporum frequenter eve* nirefolet. Etlapidem quidemcala- minarem obftarefolutioni, nec non illis quæ folutionem confèquuntur, id ex hoc experimento liquet, quod ftatim adducemus. Præterea hanc ebullitionem impedire poteft adnai- ftisrefinæ alicujus vel gummis quæ vim iftiufmodi liquorum non fentir. Qua oræparatione æris vel cupri id fiat, eone quem authores tradunt modo, vel qua alia ratione, determi-nate non poflum. Pauca aliquot ex* perinaenta detegere hoc fecretum, & diflolvere hune nodum poflent, ad quæ ledorem remitto. Poftremo qui pondus ejufdem confideraverit, nec non pretium coloremque ex pur* pureo authorum nunc nigricantem <ita enim fefe habet, quicquid hade- P z nus
nus yidere mihi contigit) is haud diF- ficulter in meam opinionem conce- dct. Zaffera vocatur â Saphiro lapi¬de , cujus eoeruleum colorem æmu- latur.
CA P. XIII.
tJMagnefia fie dida quia pondéré
& colore magnetem refert. Materia vitri maxime univerfalis eft » qua utuntur, non in hune modo finem, ut viridantem & eoeruleum colorem vitri abfumat, quo de Virg: Géor¬gie. quarto:
Earn cireum ^Mikßa vellera
Nymphæ
Carpebant byali faturo fucata co-lore
ad quæ commentator : vitreo vir'idi, Nywphx apto, qui color omni vitro ineft : ut jam magnefia fapo vitri vo- cari poffit:fed ctiam^ut vitrum tmgat, id quod præftat tfficiendo rubrum, nigrum , purpureum vel pullum. quin potifiimum colorum omnium in-
N O T Æ. jyj
Higrediens eft, id quod præfens boc opus demonftrat, & prolixe & vere de eo Cæfalpinus his verbis: Hocge- nus magnetic bodie vulgo Manganefi & ab Alberto magne fia vocat ur : addi folet ad confeëtionem vitri, queniamin fi liquorem vitri quoque ut magnes fer¬rum trabere credit ur. Lapis efi niger, magneti fimilis , quo utuntur vitrant. • St enim modicum ejus vitro admifiea- tur, illud purgat ab alienis coloribusi & clarius reddtt : fi vero amplius, colore purpureo Affertur ex Germania : fo- ditur quoque in Italia, in, montibus Vi- torbii à* alibi. Meminit & Plinius pfeudomagneds, itaenim inquit : In Cantabria non ille magnes verus, caute continu^, fid Jfrarsâ > nefcio an vitro fundendo aque utilis, nondum enim ex-portas efi quifiquam : ferri (inquit) infi- cit aciem ut magnes • Carda n us 1 ib. 5. de fubtil. fydeream vocat, quo funda- mento equidem ignoro, & per erro- rem pro rubro cœruleum ponit : ad qpæ Scaligerexercit 104.23. Magne-
P 3 fiant.
334 N O T Æ.
fiant non novi : cœterum in MS. codifie do conflandis vitris Panthei civis Ve- neti firiptum erat, vitrum àmagnefia colore purpureo infici. CMemint, cum fuer ejfem , & Ladroni viverem, effofi fum in montibus, ni faïïor, Solodonia- nis, <£* Vemt'ux delatum, ncfcio quid, quo ipfo vitrum ufquo adeo candtdttm
• purumque fieri perhibebant, uteryfiaïïi nomen affumeret. Ferri colorem mibi retulijfe videtur. Praceptor meus Se* cundus doccbat me, vitrum admiftione ferret coloris albicare, utriufque rei fub- ftantia adeo arftèunita, ut compofitis earum part ibus ipfi etiam colores alii alios invadereni ; &magnefiam ferrea cujufdam fubftantia & ignis impatien¬tent exbalare, auferendo fecum firdesvi* tri, baud aliter atque lixivium quo linea vefies mundantur. Similem huic ju- dicio opinionem apud Ariftotelem invenio, ubi vires origani demonftrat in purgando vino. Cœterum ferrea hæc fubftantia, métallo admifta, non exhalat, igné etenim vel tempore mi¬nore
N OT
nore excoquitur. Et haec font quafe de magnefia didicimus. Ac in noc difcurfuduonotanda funt, attra&io, & purgatio. Et attra&ionertl qurdem quod atcinet, nod alio ilia hititur fundamento , quam quod a nominis ratione proficifcitur, quod nomen eidetn ex placito impofitum eft. Et- enim fi velmaximam magnefi^ quan- titatem exiguae fra&i vel liquefa&i vitri particular addas > non movebi* tur. Quod fi per liquorem vitri in- telligunt fal alkali, ceu partem quan- dam vitri, certum eft viriditatem ad- haerere metallo, etiam bene defpu- mato, ac turn magnefiam, fi addatur, purgare vitrum. At vero fi per li-quorem vitri non aliud intelligunt quam vitrum jam liqufcfa&um, gratis ea omnia dicuntur, nullo in medium allato argumento, nullo experimen- to. Coeterum quam obfcura attra- ftio, tarn evidens purgatio, modus autem plane obfcuruseft. Scaliger, ejufque preceptor Secundus, per mo¬
P 4 dura
y0 ■ N O T Æ .
dum exhalationis id fieri puraot: ac Plinius forte & Cæfalpinus per attrar dionem fuam non aliud intelligunt, quam purgationem , fed minus tune dicunt, quam utrumque decet. A métallo feparetur necefle eft, vel per modum præcipirationis, vel exhala-tionis. Per praecipitationem ill ud fier ri non poteft. Etenim commoto mé-tallo rediret color, vel quodinaliis præcipitationibus fieri folet in fundo ollæ pulveris inûar appareiet. Nec verifimilis magis exhalario eft » cum vitro jam depurato de pondéré nihil deceflifle appareat. Et quomodo fi¬xum corpus magnefiæ, tenaci fub- ftantiæ vitri mnexum.. aflurgere cxs halandopofïet ? ac quæ major in.ma? gnefia varietas fupponi poteft, quam fi dicamus, illam attrapa viriditate roetalli onuftaih , avolare in auras & vaporesinfenfiles? Mihi fola muta- tio figuræ & minutiflîmarum metalli particularum in caufa efTe videtur. ÏÇnisenimJiquefaciendomagnefiam>
mi-
N O T Æ. 537
minutiffimis illam metalli atomis per omnia mifcet, & varia ejufdem agita- tjone & revolutione has atomicales figuras format, quæaptæ natæfunt, aa refle&endam maximam partem il- lius lucis, quam nos candidam voca- mus. Longe pluTes inftantiæ adferrr poflent, ad iiïuftrandam ’do&rinam de prodùûione colorum ex fola tranfmutatione partium: fed contend erimus adduxifle ea tantum corpora> quæ admiftione colôratorum corpo- ram albedinem acquirunt. Recipe terebinthinam flavefcentem vel o¬leum capevæ nigricans, vel terebin- th;næ oleum ærugine(quç facile in eo diflolvitur) tingito, ad ilium ufque coloris gradum, qui vitro naturalis eft. & fingulis cum vitello ovi optime agitatis, colorem efficies candidum, pellucidumque : vel recipe lixivium acre fmegmatopceiorum, eique agr- tando aamifce olêum viridefambuci, & medicinam parabis, quam Phyfici lâc virginis vocant : idemqpe efficies,
33$ NOT Æ.
fi oleum aîiquod aliud eidem lixivio addideris. Hiccolorem habes lixivii ex flavo rubefcentem, qui viriditatem olei deftruit. Rurfus, fi oleum tar- tari effundas in aquam viridem, folu- tione pyritis in aqua pluvia fadam, candiaum colorem efficies : idem que oleum infufum> in aquam commu- nem folutionis viridis vel cæruîei vi- trioli eundem praeftat efFedum , fed color minus quam in priori illo expe- rimento candidus eft, nifi magnam olei tartari quantitatem afFundas: quibus inftantiis via exhalationis fuf- ficienter refutatur> nec non eviden¬ter efficitur, banc vitri purgationem à fola texturæ diverfitate & difpofi- tione partium metalli dependere, quam recens addita magnefia opera- tur. Et vero quae alia ratio affignari poteft, cur à fale & arena, corporibus utrinque candidis, metallum proce¬dat coloris plane diverfi ? vel cur Zaf- fera &Magnefia nigro colore tingant? Magnefiam ferri plurimum contine- re,
N O T Æ'.
re, extra con trover fiam miHi efle vi- detur, idque hoc expérimente evin- citur. Pulveri ejufdem in vitro an- gufti oris aquam fortem affundebam, & aqua in hoc vitro fufcitatis ingen - tihus bullis valde ; in aliomajoris ori¬ficii vitro minus ebulliens, fumum emittebat acrem , & maxime pene¬trantem , qui nares graviter offende- bat. Spiritus autem vitrioji atfufus parüm quidem coquebat,fed fein tillis pluribus emiffis vitrum ufque adeo incalefcebat,ut manu illud continere amplius non potfem; & qupd magne- fiæ ut mihi quidem videtür, peculiare eft, fi limpidam affundas,calor decre- feensplurimum augebitur. Tin&ura hujus lapidis faturum clareti colorem referebat : atque hæc omnia ferro, affufis iifdem fpiritibus, eveniunt. Et cefte color magnefiae à ferro,quod Continet, defeendit: utrique commu¬nis eft rubedo, & rubedine magis plenus purpurae color, cum aliqua cœrulei fpetie, eofdem colores non-
P 6 null«
34* N O T Æ.
nulls præparationes Martis obtinentr & quomodo pullus color à zafFera & magnefia, ita fericum optime nigra tingitur, fi fcobinam adhibeas, ab are¬na cotls & acie ferri proficifcentem, quam ii efficiunt,. qui fbrfices & alia ejufmodi utenfilia acuunt :& dubio procul hsc fcobtna colorando in olla & fornace métallo inferviret, fi vitra- rii ufum ejufdem noflent, vel eâ uti< non dedignarentur. Secundo, haec magnefia facit , ut metallum vehe¬menter intumefcat , non fecus at- qüechalybs, vel crocus Martis, aliave- aliquaejufdem prsparatio, velcom- pofitum, id quod ei cum cupro, sre & plumbo commune eft. Obferva- bis hic, autorem noftrum prscipere ut nihil hor um ni fi fenfim &,per vi¬ces , atque itain ollara mittatur, ut fèmper aliqua pars oils vacua maneat, ne metallum açftuando in ignem ci- nerefqueeffluat, & jaâuram tempo¬ris parîter & fumtuuni facias,id quod pari plerumque paflu procedere folet-
Au-
N O T Æ.
Author nofter magnefiam hic com- mendat Pedemontanam , ut quæ- omnium toto'orbe* optima fit : ideo- que ubi magnefiæ mentionem facit, loci mentionem.fuhjicit. Atqui fo- lertiâ noftrorura ante aliquot annos in hacnoftraregione, circa Mendippi colles > fâmpfo ob plumbi mineras in Gomitatu Somerfetenli loco, inventa • eft magnefia, quæcum optima, qui Morani utuntur,conferrî poflit. Ubi- cunque foiïores metallici earn inve- niunt, firmiter concludunt fubelïe- plumbi mineram, eamque vulgo fto- îern, Ore vocant,, quod figuli maxi¬mam ejufdem quantiratem abfumant, utguâfolâ merces fuas nigro colore inficiunt, haud aliter atque zaffera cœruleo. Optimam earn elfe perhir bent.quæ micantibusfcintillis caret, ac fubnigraeft > vel in. pulverem re¬dada atrum plumbi colorem reddit. R es eft oppido dura & gravis : quo autem magis plenus eft color, eomeî- talla magis inficit. Eodem quo fritta
tem—
NOT Æ.
tempore in ollam mittenda eft.
;CAP< X IV. & XV.
Ferrettum Hifravicum. Ferretti vox qua æs uftum vulgo denotatur, Italica, & Latinitate Sonata eft, à Cæfalpino, lib. 3. cap. 5. ubi fic in¬quit : Optimum aes uftum conficie- batur in Ægypti Memphide, deinde iriCypro, cujus not« funt, ut fit ru¬brum, &attritu colorem Cinnabaris imitetur: nam nigrum plus quam de- cet exuftum eft. Hodie in Hifpania eonficitur: appellant autem Ferret- Tum,* fed nigrum eft, & inficit nigre- dine : ideo utuntur ad capillitium denigrandum. Cceterum fi medio - criter calcinetur, rubrum apparebit, eündemque colorem retinebit in pul- verem reda&um ; atque hinc nomen ejufdem dedudum e(Te videtur, ut fit farettum à ferreo cohre : Crocus enim Martis, fi oculum confulas, ru¬brum colorem exhibebit, fed multo quamferrettummagisdilutum. Eo dem
N O T Æ. 345
dem difcurfu Caefilpinusaflèrit* alias regiones aliis melius ferrettum rad¬dere , prorfus ut Caftilia faponem, Venetfæ vitrum optimum dant. Cce- terum non tantam diverfitas climatis differentiam nobis habere videtur, ut nos cogat aliqua eorundem exHi- fpania petere.
Duo maxime infignes &pratcipui colores, tam in fe, quam relativè ad animalia atque hanc artem vitrariam funt caeruleus & viridis. Infe, quia multum à luce mutuantur, ut videra eft in vitris illis triangularibus:& hanc ob caufam iftiufmodi colores jucun- diflimi, &vifuianimalium gratiffimi funt, quia pupillam oculi neque ni- mis contrahunt, neque nimis dila¬tant, quorum utrumque cum dolore conjundura eft, & oculum offendit. In arte vitraria autem & paftis, en- cauftis & vitro plumbi, ob maximam quam cum pluribus gemmis habent affinitatem & convenientiam, aliof- que innumeros ufus: ut taceam varias gra-
3*4 . N O T JE.
gradationes, quas vel fimpficiter & per fe» vel mifti alias cum alio reci- piunt. Cceruleus color fimplex ell in quibufcunque artibus, qui circa ilium verfantur; fed viridisin curiola arte tin&oria compofitus eft • ex cae- ruleo & fuperindudo flavo, vel con¬tra» conftans. In aliis autem artibus fimplex hie color eft, & uterquetam cceruleus, quam viridis ex eadem cu- pri vel aeris materia diverfimode pr$- parata generatur. Portento fimile, nec fine grandi myfterio eft, videre, quam levi & vix perceptibili mo- mento, adhibit^ eadem materia hie vel ille-color fiat, quod illi, qui me- talla purgant, quotidie experiuntur, dum ex eadem unius ejufdemque materiae quantitate pro aqua ford, adhibitis iifdem aeris bradeis & albe- dine nonnunquam elegantiflimum cceruleum, quandoque elegantius vel' magisJutulentum viride producunt,- cujus rei nec rationem reddere nec negotiis fuis ita moderari pofliint, ut
non
N O T Æ. 345*
non cum magno rerum fuarum dif- pendio loco elegantis cœrulei, viride aflequantur, quorum hoc longe vilius eft illo. Jam utut genuinus & natu¬ralis æris & cupri color thalaflicus, & ex utroque.compofitus fitin hune tarnen quam ilium inclinât roagis, & diflblventia în hoc negotio utramque fere paginam abfolvint. Etenim aerugo ex cupri bra&eis & uvis fub terra fepultis fada virilem colorem;. at chalcanthum cupfo fadum, & py- ritis liquor aquâ pïuvja folutus, in vitriolo Dantifcano, Hungarico & Romanocceruleum exhibet : id quod non aliunde procediti quam à refolu- tione material in partes magis. tenues, & varia texturâ atomicalium par-tium diflolutæ materiæ. Ratio autena cur æs cœruleum producat quam cuprum prçftantius, hçc mihi efTe videtur, quod Lapis calaminaris, quo uno inter fe difFerunt, recipit, &in focietarem fui corporis aflumit acidi- Utem illam, quæcupro naturalis eft,.
34* NOT 2E.
& qua mediante, ut in aerugine fadi^ tia aciditate uvarum exaltata apparet, in viridem fubftantiam convertitur: quod ipfum ctiam in caufa eft, cur uvae Gallicae, utqu§ aciditatis plus habent quam Hifpanic^ , huic operi magis apt^fint, ututclima Hifpani- eum aere fruatur magis calido. Et hinc videre licet virtutem &efhca- ciam fuccorum vitriolatorum in chai- cantho AngJico, nec non vitriolo Manis, fpiritu vitri oli & chalybe fa¬do, in quibus flavus ferri color in vi¬ridem convertitur, id quod etiam la- pidi Arm eno accidit, ft cum aceto vini vel tindura ex eodera extrada teratur. Effedus hujus imbibitionis in lapide calaminari,ceu unoexingre- dientibus in aquam fortem liquido apparuit in nobili illo & perfpicuo experimento, quod vicinus mihi meus, purgator metalli, nuper often- dir, qui cupri bradeas emerat praeci- pitando argento , quod aqua forti diflolverat: fed fruftraneus erat ille
labor,
N O T Æ> 347
labor, relidis in aqua citra prçcipita- tionetn librisdecem de triginta: & inventa ratio eft : Etenim hç bradeç liquatç erant inolla in quâ çsantea îiquefàdum fuerat t ergo bradearius afFumta recenti ollâ , igné vehement! ut fieri affole t, flores lapidis calami* naris volatiles fuâ naturâ, & quicir- cumvolitando, veftes, barbam & cri- nesopificis, haud fecus ac farina mo* fitores, tingunt, adurebat, quibus probe feparatis, argentum aquç forti innatans univerfum prçcipitabatur. Et in hoc experimento lapis calami- naris imbibens partem acidi tatis chal- canthi, ideoque bradeis minus cor- rofis, & confequenter ab aqua forti minus abfumtis, fpatium argentore* liquerat, ut innatare aqux poffet > in ' quo prxcipitationis ratio confiftît. Metallum enim aquç recens addi- tum, argenti locum occupando illud cogit, ut bradeis candidi pulveris inftar adhærensdefcendat. Quod aü- tem hic effcdus fequatur imbibitio-
nera
54« /NOT Æ.
nem acciditatis aquç Fortis, id ex co* manifeftum evadit, quod aquafortis, acetum,.vel ejufdem fpiritus, aut quivis alius liquor eidem afFufus ma- gis dulcis magifque gravis evadit» quam fi corallio, oculis cancri '( ut yulgo male) vd conchispifcium aut lapidi Lyncis &c afFundatur. Et hinc erar, quod aqua his bra&eis fa&a elegantiffimum colorem cœruleum redderet, qualem purgator metallo- rum nunquam viderat: quâ eadem occafione in mentem mihi rediit, aes aqua forti di (Tolu turn, additis cancri Oculis, cœruleum reddere elegantifE- mum*
Metallorum omnium maxime malleabile cuprum eft, auri argen- tique malleabilitatem in cudendis nummis promovet, modico ign« funditur, facilime à fpiritibus acidis vel fide corroditur, & citra magnam difficultatera ab igne in pulverem re.- folvitur , id quod quinque modis fieri author nofter docet. Primo cal¬
cina?
N O T Æ. 349
cinationecupri, cap. 14. Æris, cap.21. Sulpbure,*nec non vitriolo cap. 15. Tertio fimplici calcination« æris in igné, cap.20. Squamæ æris cap. 24. - Quarto trinâ calcinatione æris, cap. 27,28. Quinto præparatione vitrioli Veneris, cap. 31,132,135. quç omnia cum inter tyrocinia artis Chymicæ fint, pauca addere necefle habeo, præ¬fertim cum ufque adeo prolixe dif- feruerim, qua ratione primiillicolo¬res , cœruleus & viridis generentur. Inter omnes ergo has præparationes ilia quç vhriolo Veneris fit primas ducit. Secundas obtinet calcinatio eadem viâ& methodo,mediantefal- phurefàda, vivo præfertim, quo fi. ignem adbibeas fortem & luculen- tum, color redditur melior, quam .alia quavis ratione, cuj us author men- tionemfacit. Ututenim fulphur & chalcanthum ab eodem marcafitç genere fiant, & Spiritus producant nullâ notabili differentiâ difcretos, fulphurtamen acutiflimisflammarum
ftimu-
3fç> NOT JE.
ftimuîis magis adaâum in corpora metallorum citius fàciliufqne péné¬trât, & confequenter participas eo- rundem maxime tenues optime dif- folvit. Igné praeterea Spiritus ful- phuiis abfumuntur qui naturaliter aptifunt, utnigredineinficiant, & colores reddant lutulentos. Vitrio- lum enim, ut vulgo notum eft, fi gal- îam vel quodcunque aliud aftringens vegetabileadjicias, atramentum dat, at que, nigredinem pro tindoribus-
v Sitamen cui vitriolum experiri pla- cuerit, ab Anglico fibi caveat, ut quod ferro confiât, & illius loco af> fumât id, quod ex cupro fa&um eft. Experientia enim purgatores metal¬lorum docuit, aquam fortem Angli¬co vitriolo fàdam, fordes fuas com- municare univerfas folutioni , quo ipfo color neceflàrio lutulentus red- ditur: quare aquam fortem ex fblo Gedanenfi vitriolo fibi parant*
Quifquis igitur aquâ forti bonç notç colorem extrahere voiuerit, id quod
N O T £. jp.
quod authorinoftro praeterquam in praeparatione croci Martis infrcquens oft, halonitro & alumine illud faciat loco vitriolb ut infra de Chalcedonio cap. 38. vcl vitriolum aflumatHun- garicum vel Romanum: hoc prefer- tim, ut quod aquam reddit rortifli- mam, aim cupro fcateat , & quam proximo ad vitriolum Veneris aece* dat: fimul enim cum hisaquis exjgui. quidam atomi cupri afcendunt, quift (utapparet)cultrum bullientis aquae fumo admoveas, aereo colore eundem tingunuac fi iuhacaqua forti cuprum optimum diffolvas, idque praecipita* veris (quod nonnunquam aqua forti purgatorum fecUndaria & cupro ple¬na feci) cceruleum habebis elegantif- fimura & tjngeodo vitro accommo- dum: mihi enimdubium nullum eft> quin ignis forn acum vehemens cin- cum omne ceu fulphurae naturae vel diffipaturus, vel in vitrum rautaturus fit: etenim folutione per aquam for- temfada4 cryftallos emittit virides* fuper-
jyi N O T ?E.
fuperante cupro, quo vitrum tïngi* tur. Quod autem haec praecïpitatio- nis via melior fit quam extradio fpi- rituum mediante calore fada, id ex eo liquet, quod partes cupri tenuio- res & magis pur§ fimul rum aqua afcendunt» ut in cultri pluribufque aliis in fcriptis Chymicorum obviis experimentis videre eft. Unumad- huc experimentum addam, quo tin- dura excupro extrahitur: Recipie- bam cupri calcinari & aeruginisana unciam unam , repletafque duas am-pullas vitreas fucco & foliis horten fis & fale volatili abundantis cochleari?, bene claufasper menfis unius fpatium in cella, & poftmodum per tnenfts aeftivos foli exponebam, eoque tem¬pore exado liquorem omnem per chartam emporeticam tranfmitte- bam , & ampulla una elegans coeru- leum, altera exadum aquae marinae colorem mihi fuppeditabat, id quod tanro libenrius refero, quia nullum aftiufmodi de fale volatili experimen- tura
N O T Æ. 3J5
tum fefe mihi obtulit, & probable admodum eft, plantas illius generis alias, ifthoc (ale plenas & fucco tenaci præditas, quale eft allium, rarum in cupro effe&um edituras : etenim folia earundem vel viride faturum conti¬nent, vel cœruleo miftum. Ergo univerfà acidorum cohors, & fixa falia, quæ aciditatem in fe continent, folvere cuprum pofïunt, & ingens procul dubio circa menftrua & pro- cetfus in extrahendis tin&uris varietas fefe offerret.
Author nofter cap. 20. æs ex cu-pro & lapide calaminari fadum effc narrat, cuj us rei proceflum, quia nul- libi plene defcriptus eft, hie recitabo/ Lapis calaminaris in Comicatu Som» naerfetano & feptemtrionali Walliae parte inventus eft: ututenim Gedano afferatur, bonitate tarnen Anglicano noftro cedit. Hic lapis antea quam in ufum deducatur, bene praeparetur necefle eft. Et primo quidem calci- nandus eft in fornacc, quae in altero Q latere
3J4 NOT Æ.
latere orificjum habeat anguftum,fu- fcitando igni dicatum. Ignis autem carbonibus, velquod melius eftligno fufcitatur: majorem enimflammam alit, & confequenter reverberatio- nem meliorem. Calcinatio horis cir- citer quinque abfolvitur, quo tem-poris fpatio fæpius rutabulo 'majore commovetur : ut autem bene calci- netur, acri judicioopus eft. Etenim nifi bene calcinatum (it, cupro admi- fceri non vult ; (i plus jufto, cuprum reddit fragile, & urroque cafu minus quam par eft vitrum tingit. Sigrtum probæ calcinationis eft, (i in puhe- remevadat candidum & maxime te- nuem. Dimidia fere hujusCadmiæ pars périt, & in flores abit, adhærens orificio fornacis fub diverfa fpecie, & exigui ufus, utut haud difficulter probari poflit, hanc genuinara veterumpompholigemefle qua in unguentis quç inde nomen (ortira fiunt, frequenter utebantur. Egregium exficcans eft, & (i tendini-
bus
N O T £, 3£r
bus & nervis ftillantibus applicetur> citra dolorem celeriter exficcat. H unc pulverem communicavi incompara- bili & aeterno Anatomi^ & nationis Anglicanaeornamento, nec non Chi- rurgo excellenti, & curiofo reruin naturalium indagatoriDn. Harvaeo, cujus perennis apud me mcmoria erit, & fatebatur hanc veram fibi veterum pompholigem videri, eaque frequen¬ter & cum feliciflimo fucceflu uteba- tur. Calcinatum lapidem calamina- rem terunt cribrantque in pulverem tenuiflimum,eundemque cum carbo- nibus tenuiflime pulveratis permi- fcent, &,omnem hanc mifturamin furidum ollae conjiciunt, fuperimpo- fiti cupri bradea, id eft libris quin¬que cupri, fuper libras feptem hujus mifturae, quam ordinarie proportio-ned! fervant. Oils hujufmodi exar- gillaNonfuchana conftant, eaque vel fola, & calcinata, vel cum aequali quantitate ollarum fradarum permi- fta, & fi bene omnia fubigantur per Q x duo-
3f6 N O T Æ.
duedecim vel quatuordecim dies du¬rant.
Fornaces, in quibus cuprum & cadmiam fundunt, fex circiter vel feptem pedum profunditate fub terra jacent, fuffofo per gradus & circula- riterab area officinæ ad orificium uf- que cavernæ folo, per quod orifi-cium ignis fimul & materialia in for- nacem conjiciuntur , quae in medi- tullio fuffos foli & eadem cum folo & area/ fornacis perpendiculari fita eft. Tres vel quatuor in diametro circa fundum pedes lata eft, fenfim & per gradus in coni formam circa orificium definens , quod quidem orificium pedis unius in diametro Ja- titudinemnabet, & extrahendis igni & ollis abunde eft. Hoc orificium ferreo gaudet operculo, & exiguofo- ramine, modcrandoigni. In fundo foi naCis tubus eft oblongus, vel locus concavus, per quem follibus ignem excitant. In principio ignem adhi- bent maxime moderatum, gradatim ilium
N O T Æ. 3f7
ilium augendo, ufque dum cuprum liquari, & cum cadmia permifceri vi- deant,id quod frequenter horis duo- decim exadis contingit. Singulis duo- decim horis, numerando à quinta matutina ad quintam vefpertinam, bradeas fuas immittunt, & ollas fuas odo utplurimum vel decem numéro oblongo forcipe extrahunt » & ali- quantifper loco calidiore deponunt, ut metallum citra congelationera nonnihil defervefcat, ac turn demum illud in typos lapideos efFundentes, bradeas æris formant, très pedes Ion * gas, unum cum dimidio latas, & à fexagtnta ad oâoginta libras peoden- tes. Typiduobus confiant lapidibus, ut mihi quidem videtur, è calcario- rum genere; pluresenim exiguasmi- cantes pârticulas obtinent, quæ lon- go ufù non abfumuntur,fed perpetim durant, utut color lapidum excæfio in rubentem æreum degeneret. Hi lapides primitus ab Hollandia adve- hebantur; fed poftea nonnunquam in
Q 3 mon-
N O T Æ.
montanis Comwalliæ inventi funt, magnitudine & forma fepulcralium* Calefaciendi funt horis aliquot ante quammetalluminjicîâtur, nifienim id fiat, roetallum diffugit, vel typis ruinam minatur. Plures iftiufmodi typos in promtu habeant neceflè eft, nam poft tridui ufum > ut ajunt, de- laffantur & febo atque carbonibusre- ficiendi funt. Notandum eft, miftu- ram lapidis calaminaris & carbonum fèmper fubjiciendam elle braâeis eu • pri, ita enim cadmia ealôre foroacis & carbonum admiftione fufcitata, faciilime pénétrât, & cum liquato cu-pro fenfim permifta, unam maflam conftituit, atque illud compofitum perficit, quod æs vocamus : cum è contrario cadmia cupro impofita a- volatura fit; quanquam ne fie quidem omnis ejufdem aicenfus impeditur, fed magna pars ejufdem avolando lateri fornacis adhærens, pro diverfo fitu> nec non figura & colore-, diverfa nomina fortitur, & à Plinio lib. 34.
cap.
NOT Æ. 379
cap. io. Capnitit, Botritû, Placitxi Onychitis^ Ôftracitù vocatur, & Tem-per aliquam cupri particulam conti-nent, quae afFulione aquae fortis, vel fi diutius libero aëri èxponatuc fepa* rariab iifdem haud difficulrer poteft: quinubie fornace eximuntur, colo- rem quandoque in illis deprehendes ex coeruleo viridantem. Augmentum ponderis à libris 38. ad 40. afcendit, ita ut fexaginta librae cupri, addicâ cadmiâ, efficiant centum libras aeris. Nota ignis ne fit vehementior, nec ollae fufo cupro diutius in fornace permaneant, ne cadmia ante âvolet quam carbones eidem admifti & in fundo ollç quiefcentesincinérés con- verfi fint, qui non raro integri & illçfi reperiuntur, utut ollae per plures bo¬ras in continuo calore fteterint, id quod neceflum eft fieri, cum cuprum & cadmia fimul plus temporis ut fun- dantur requirant, quam cuprum per fe & folum. feparationem cadmiae & metalli quod attinçt, his quae jam di¬- Q4 da
N O T JE.
ôa funt illud fubjiciemus, æsubiin fila ducitur, toties calefaciendum efle quoties trahentis vim fentit, fecusfi fiat dirumpitur : ita tamcn temperan- dum eft calori, ut cerafi inftar rubef- cat cuprum, nec ultra Ï etcnim fi ul¬tra hune calons gradum procédas, cum magno pofîefloris damno cad- mia decedit, id quod levi momento evenire pote ft, cum æs in tenuia fila ducitur.
CAP. id, 17,18,1.9.
Traditdiverfas vias effiçiendi cro- cum Martis, fed quas cum pluribus aliis tradiderunt authores Chymici» &referri ad hæc fumma capita pof- funr.. i. Ad fimfiieem reverberate) nem, citra mifturam , qualem in fer- reis cratibus vidi, quibus fornaces fu- ftinebantur : atque adeo colorum quos ego unquam vidi optimus, & maxime profundus hac ratione fadus erat, in fornace , quæ diftillationi aquæ fortis continue infèrviebat, cra¬
tibus '
N O T Æ
tibus ferreis fenfim in croctfm refo- lutis, cujus verrendo fatis roagnam quantitatem collegerant. Ad cal- cinationem vel reverberation em ful- phure, fale, urina, vel aceto fadam. 3. Ad filutionem in aqua forti, Regia, fpiritu faliç vel nitri ; qua ratione, ex-halante aqua, colorem obtinebisru- bicundum. Solutione ferri in fpintu vitrioli vel fulphuris, vitriolum Mar - tis fît, chalcantho Anglico bonitate ferepar, fed'viribus in artetindoria & medicina minus : Ex hoc vitriolo calcinato colcothar fit^ comment vi-triolo non abfimile, quod pidoribus fubminiftrare materiam fraudulent! coloris poteft, fed in vitteriis forna- cibus nulli ufui eft: omneenim col-cothar plurimum terreftreitatis ha- bei*> cjuæ vitrum red dit obfcurum & fordid um ; atque hoc mihi in caufa effe videtur, cur author, nofter hac in re vitriolo non utatur j ut antea in cupro.
Quantumwd tinduram Martis, id ? Q 5 folum
0t NOT 2E.
folum dicam, acida omnia, & quic- quid fuccorum corrodendi vim ha¬bet , & in cuprum agit, eundem in ferro cffe&um praeftare, fed ita, ut lemper rubrum colorem, aliud ta- men alio magis tranflucidum & ex- cellentem, producat, ut jaminfervire multiscoloribus, & mifceri cum me- tallicis aliis varia ratione poflit: Sic croco Martis aceto mediante fado convenit cum viridi, cap. 32,34,3$. nec non cum Smaragao ex vitro plumbi, cap. 6$: idemque crocus in paftis promifcue aerugini additur cap. 77,78, 79 & nigro cap. 101. At vero ut rubrum elegans habeas, cro-cus Martis fulphure, cap. 128, ut ele- gantius, crocus Martis aqua forti fa- fius defideratur. Cceterum quomo- do vitriolum vel Venus optimK. ex sere color eft, ita primus & praecipuus ferri. vel chalybis color is eft , qui aqua Regis fit, idque partim ob mi- fturam lalis Armoniaci, partim ob folutionem magis exadam.
Ab-
N O T Æ. 363
Abfoîutis nunc illis, quæ priraam materiam & præparationem colorum in vitro fpe&ant, pars reliqui operis præcipua confiftit in débita miftura eorundem , cam fuis circumftantiis, quam partem author nofter plane ab- fol vit, quare in his quç fequuntur oppido breves erimus, id tantum me* moralTc contenu, quod quondam ceu magnç æftimationis fecretum ad no* titiam meam pervenit, nunc vero (à* tis notum eft pluribus. Recipe anti- monii & halonitri optime triti & mi- fti ana libras duodccim, communis vitri materiç libras centum feptua- gintafex: Omnia bene milia & uhita calcinentur in calcaria, & redigantur in frittam , vel quod eodem redit, Regulum antimonii ex antimonio crudo ôç halonitro para : modum Chymici omnes norunt : hic regulus
.cum métallo miftus fmaltum præbet percandidum, & variis coloribus in- fervit. ri
.. ... >
„ Q 6 , CAP.
CAP. XXIX.
Porta lib. tf. c. $. Cyaneam gem- mam colorare, quam vulgus aquam martnam vocat, fpecie Sapphiri. LÆJ combufium in tenuïfiimum pulverem te- ritur, ut omnem taftum,effugiat : fin aliter, rudtor gemma proveniet, ac vi¬tro immifceatur. Qu an tit as determi- nari nequit : nam & mer adores & dilu- t tir es fiant, fidlicet pro pngults librû fingula drachma [atts pmt.
CAP. XXXII.
De colore Sraaragdino Porta lib. 6.c. 5. Quum aquam marinam tinxe- ris^ facile in fmaragdum vertes, adden- do'crocum ferri, fed crocum medietas arts fit, videlicet, p primo quartam arts partem addebamtts, nunc oftavam croci addemus , tantundem arts, Notakù., poft colorem injcftum per fix. boras fimul coquantur, ut materies gem- marum exçlarfcat, quod colorum injeëtu nubila contrqxerat, Ignis pofi paulu-
N O T Æ. % 3<jr
far» decrefcat, donee fornax refrigereturt tune olfae detrahantur è fornace, con- fraftœque entent itos pretiofis lof ides lar- gientur. ’ ■ f' * -
Derofeo color e ,quem Rofïcbiero vocant, Porta lib. d. c. 9 : Pèriïiores recent tores vitrarii in colorando fmalto roßt clari coloris , vulgus rofaebiero <vo~ cat, non parum infudant, ^identes ma¬jores nofiros, quod iUud fatis artificiofi
& pulcberrime confinxerint.
CAP. XXXVIL
Author nofter fuadet » ut ipfî aquam fortem prœparemus, atque id quidem non fine ratione. Etenim li¬bra una aquç fortis vulgaris, ut fae- pius expertus fum, non continet nifi quatuor uncias boni Spiritus : quid- quid fupereft phlegma vitrioli eft; Arfenicurii album in praeparatione aquç fortis addendum efle, apud Do- minam Iftbellam Cortefiam invenio, cujus liber Venetiis impreflus eft, o&odecim an ois ante, quam hoc au-thors
$66 NOT iE.
thoris noftri opus in lucem prodiit. Vari? hint compofitiones huj us aqu$, fed QJtmes halonitrum, cen maxima virtutis, ingrediens recipiunt. Plu- resillamex vitriolo parant: nonnulli ox chalcantho Anglico, quod aqu^ genus communi ufui & vulgo tin&o- rpm inferyit. Gedanenfi tamen vi* tfioWa.fta meJior eflet, qua purga¬tory metallorum utuntur qui lutu- lenti aliquid in noftro Anglico de- prehendunt. Nonnulli loco vitrioli alumen addunt; fed hoc prater de¬bile phlegma nihil reddit. Alii, fal gemm^addiderunt; fed ufu com per- tum eh, iftiufmodi fal nihil fpirituum largiri, fed collo retort^ adhaerendo obftruereaditus fpirituum, & diffrin- gere vafa. Ubi ruber fumus tranfiir, omnes halonitri 1 piritus afeendetunt, & exftinguendus eft ignis, quicquid enim fequitur, vitrioli fpiritus eft, qui operationem fpirituum nitri in iol- vendis metallis impedit. A pud pur- gatores metallorum faepius yidi, intra
N O T Æ. 367
viginti quatuor horas bis extra&am optimæ notæ feparationisaquam,quo temporis fpatio & ignis gradu parum fpirituum vitrioli afcendere poterat, ut qui trium dierum ignem conti-nuum & ultimo quidem bîduo vehe- mentiftimum ut extrahantur defîde- rant : fed volatilitas nitri in aqua for- taflîs adjumento eft, ut citius amen-dant. Unum author nofter omittit, quod tamen fumme neceffarium, & purgatoribus metallorum femper in ufu eft > nift aquam veiint fordidam, cujus rei modum & fummam Begui- nus tyrocinii Chymici lib. 2. cap. 3; tradit : Cape inqait quart am partem ifiius Jeftillath injice pari argenti dracb- mam unam, à* folve faper prunû : (b* lutionem infande tribus aliis partibus, & albæ evadent infiar lattis, fine refi* dere & par am effande: id quodrefedit purgatores fixam vocant, & in vas aquæ menfuras viginti continens ef- fundunt, & ftatim omnis aqua la- âeum colorem acquirit. Novi pur* gato-
368 NOT Æ.
gatorem, qui omnem fiiam aquam tortem in ollaferrea præparat, & ex- perimento deprehendit, aquam pro-dire folito fortiorém, præterquam quod compendium ollarum & ignis
• facitî methodum apud com men ta to-rem Beguini vide. .
G A P. XL. ,
Ut aqua? Regis tantum falis armo- niaciaddas, quantum diflolverepo- teft, id vero necefliim non eft : un - ciam unam cum dimidia in pintam dedifle fat erit. Miror Beguinum in præparanda hac aqua halonitrum & fàl armoniacum diftillando conjun- gere : me experientia docuit, dim}- diam aquae Regiæ quantitatem, in qua fal armoniacum diffolutum eft, idem fere præftare, quod alterum tantum illius aquæ > cum eodem fa le diftillatæ. Aqua Regis argentum dé-nigrai tantum : bradeas cupri ftanni- que tenuiflimas ægrè, & haud feefcs ac aquæ fortis auri folia corrodit.
At
N O T Æ.
At vero fiaquam , difibluto jam au- ro, detraxeris, argentum & reliqua metalla aggreditur.
CAP. XLII.
Methodus faciendiChalcedonium, Jafpidem & Achatem mihi eadem efie videtur, cum ilia » qua chartis va- rios colores & undas, marmoris in- ftar , inducunt, quamqueKircherus lib. 10. de luce & umbra & exeo Schottus part* i. 1.5. chrom. 9. exa- de defcribit. Methodus hxc eft. In convenienti liquore certos, & iftiuf- modi colores diflblvunt,qui in aquam miffi, tardé, autnunquam, actum demum inter fe coeunt, ubi chartæ ad inducendam varietatem colorum applicantur. Eadem ratione diverfi generis materialia, quæ utut mifta . perfedam unionem refpuunt, necefi- fario metallum variis coloribus infi- ciunt. Plurima tindurarum expéri-menta proferri pofient, in quibus utut agirati & confufi, fuum tamen
liquo-
570 NOT Æ.
liquores finguli locum & ftationem occupant. Circa trinam præparatio- nem Chalcedonii obfervo. i. Quod omnia colorantia materialia , zaffera fcilicet, magnefia, argentum, cba- lybs, fmaltum, & plumbum, fed non eodem Temper modo præparata, unamquamque Chalcedonii praepa- rationem ingrediantur. 2. Quanto major ingredientium varietas eft,tan- to meliorem efle Chalcedonium: prior enim fimplicior eft fecundo, & îecundus tertio, & author nofter ter- tium præ fecundo,& hune prç primo commendat. 5. Elfe in unoquoque præparationis genere aliqua ingre-dientium , quç vitro nullum omnino colorem tribuunt, qualia funt tarta-rum, fuligo fal armoniacum, Mercu- rius. 4. Nonnulla ex hisunguinofç -naturç eße, ut funt plumbum, fuligo, •tartarum, fmaltum, idquodunio- nem materialium impedit, & in eau fa eft , cur aliis ab alio fecedentibus in métallo refrigerato undç appareant,
& di-
N O T Æ. 37t
& diverfî generis elegantîffimi colo¬res. Magna pars artis in debito caîo- ris gradu & methodo procedendi fita eft 5 & in hoc poftremo totum mar- moris inftar colorandç chartç artifî- cium confiftit.
Porta vitrum variis coloribus infi- cere docet, idque aliis intentuscafu invenit. Calx fianni colorera perfiricuum vitri cryfiaüini toüit, & varié colorât: nam dum vicijfim infrargitur vitris cryfiallinis rotd perpolità, 0* fuccenfi igni expo fit is, varié colorât, tenebri-
cofa réadit : nam parsuna lapidefcit, al-tera colorâtur varié, ut opalus videatur. Sed oportet fiepius ex igné eximere, accommodate, ufyue dum voti compot fias. >
Hic & pluribus aliis in locis author nofter docet, vitrum in quamcunque figuram elaborari pofle. Ego, ut Le- dor quodeledetur hâbeat, curiofiffi- ma eorum quç legi enumerabo. Card. 1.10. c. 52. de rerum variet. currum vidit,& boves duos,alâmufcæ tedos, Agri:
37i NOT Æ.
Agricola 1. iz.de remetall. Morani arbores, naves & alia plura famofa & mirabilia opera vidit. Dominus Ho- welius pag 39. navem vidit vitream cummalis, Velis, funibus, & omni armamento, necnonprorâ, puppi, anchoris, & fcaphâ: virum item arma- tum. Wormius in Mufæo fuo par- vas vitreas ftâtuas, tarn virorum, quam rerum aliarum habet ; infigne item templum S. Marci apudVene¬tos, intus mufaico opere elaboratum, & certas hiflorias aptis colofibusre- præfentans, atque nic illic auro exor- natum. *
CAP. XLVIir.
Porta 1.6 c 5. ut amethifti colo¬rera reddat, drachm am unam Ma- gnefiæin lingulas metalli libras dat.
: CAP. XXIX.
Porta pro Saphiro drachmas duas Zafferæ métallo dat, & quanto Jiutius inignemorabitur (funt verba ejufdem)
N O T Æ. 37$
nitidiore colon fuffunditur, fid irrequiet è remifiendumefi,. .
C A F. LVÏII.
Rubrum plénum^ quod rojfi in corpo vocant, de quo Iraperatus l. 4. cap.i. Corpus habere dicuntur iüi colorer, qui opaci funt & non tranfrarent : Corpus non habere iüi, qui tranfftarent.
CAP. LXI.
Vitrum plumbi apud noftrates vi- trarios in ufu non eft, idque propter nimiam fuam fragilitatem : Sed ratio calcinandi plumbum,quo merces fuas inducunt,fatisnota;& in ufu commu- ni apud figulos eft. Quod fi hoc vitri genus æque ut cryftallinum tenax effet, ob elegantiam coloris fui reliqua omnia longe fuperaret,id quod ne mi¬ni ignotum effe poteft, qui metallum illud novit, & experimento Kircheri, quod facile & nullo fumtu paratur, evincere licet > itaenim illelib. 1. luce & umbra par. 3. c. 5. Si argentum
574 N O TÆ.
vivum, vapore plumbi congelât um, cochleari aneo impofitum, carbonibus accenfis calefecerù, ecce mox tibi in li - quefafta materiâ tanta eomparebit colo- rum varietas, ut nuüa major in mundo çoncipi pojfit, it a lucidorum, ut nuüi eo~ rum quos apparentes vocant iù compa* raripojfint. Memini,cum in eo eflem, utceruflàm igné in plumbum redu- cerem, me immittendofèrrumacu- miuatum,praeter aliquot grana plum- bi acquifivifle fatis magnam quantita- tem materiæ fragilioris & opacæ, fed elegantiflimis coloribus, cæruleo, vi- ridi & qui reliquos fuperabat flavo exornatæ. Ita liquatum plumbum, addita aliqua fulphuris particulâ, co- lorem reddebat cœruleum, omnium quos unquam ego vidi optimum, nec non colores alios minime deciduos, & qui duodecimum jam annum perdu¬rant. Libavius de tranfmut. metaÜ. 1.7. c. xo. ait, excoâores metallo- rum, nec non illos qui rei merallicç examinando præfunt, quotidie plum¬
bum
N O T Æ. 37jT
bum in vitrum convertere, idque vi- trum nigro, rubro, flavo aliove colo¬re infeûum eße, prout plumbum di- verfïmode calcinatum, vel calcina- tione in lithargyrium, cerußam vel minium converfum eft. Qwtrcetanus in Hermei. med. defens. cap. 9. affir¬mât, fe propriis oculis viaifle annu- lum, ex vitro plumbi fadum, qui vino per noftem infufus, vim purgan- dinunquam non exerebat. Eadem in bifmuto vel ftanni vitro varietas videre eft, de qua Libavius (ynta%. arcan. I 6. c. 4
Plumbum in firediens, fundumoUa* rum perrumpit. Plumbum difficulter ita calcinari poteft utnon aliquç ejuf- dem particule integræ permaneant, quæ poftea calore fornacis in plum¬bum reducuntur : idem de cerufla di- âum eft, idemque in minio locum habet, quomodocunque etiam calci- nerur. Cur autem ollas perrumpat, hoc mihi in caufa eße videtur, quod denuo ibidem calcinatum, pingue-. . dine
57« NOTjfi?
dine & mole corporis tai poros oili- rum occludit, & impedimento eft, quominus ignis in metallum agat, qu$ adione impediti, vis omnis in argil- lam vertitur, ex qua oils conftant, ac fi ulterior plumbi calcinaq’o accedat, ollam perfringinecefteeft. Solum au- tem inter metalla plumbum deorfum vergere, cum metalla reliqua in ta¬per ficie ollarum natent, id prster- quam quod redudione plumbi fatis liquet, etiam crucibulaaurifabrorum & excodorum teftantur,qus externa facie & pondere quantitatemafliimti corporis produnt. Certum eft, t eft as nonnihil argenti imbibere, quam ob caufam iterata tafio & ignis vehemens adhibetur : nec dubium ullum eft, quin idem crucibulis accida^: utut enim Regii a pud nos rei menetari^ prsfedi id contra eos, qui aurum in mafla inferunt, ftrertue negent, illi tamen, qui aurifabris prstant, reco- quendo argentum extrahunt. Exi- guas tamen aliquot argenti particulas
N O T A. 377
hoc cafu tantum recuperare licet, id- que mediante plumbo, quo purga- tores metallorum limul & qui exa¬mini praefunt utuntur, nec eft prae¬ter argentum ullum aliud metallum> quodintefta defcendat^ Altera hu- jus accidentis ratio efle poteft, quod plumbum in poros ollarum fe(e infi- nuans, & fenfim prorepens, ac gravi-tate ac pondere corporis fui fundum ollae pertranfiens foramina poft fe re- linquit, per quae metallum effluat.
Author nofter nullam hyacinthi ex vitro plumbi, nec vitri ftanni vel cupri merttionem facit , fupplente hunc defedum Porta lib 6, cap. 7. ubi haec leges: Hyacinthum effingere Jatis pulchrum, me a vero admodum dijfimilem, Fittili oUa & dura plum¬bum immittatur , ac 'vitrariorum for- naci igni accommodetur, immorcturque per aluyuos dies, fie plumbum in 'vitrum 'vertitur, & hyacintbinum coloremimi- tabitur. & cap 9. Feftaceo 'uafeigni durabili conjicito ftanni Itbram, finito . ft - cale-
378 N OT
calefiat & lique(caty & vitrariorum firnaciin aftu flammarum accommo- detur ferrets forficibus, triduo vel qua- triduo: pof amoto & frigefaclo vafe frangatur, &in fuperficie vitrum in- venieserocei color is ^turbidt^ & fidiu- tius in igne fteterit , evadet perfiftius, nee melius in hoe genere cognovimus , ex multis qua experti fumus. Sedin pul- werem rité redaftum injici oportet, quod non folum pila & molis,fed porpbyretico laptde, uti opus erit. Si flagrantius eve- verity vitrum addendo diluemus. Efi & alius conficiendi modus amïcis refer- vatus. Sint novem partes ftanni cem- bufli, feptem plumb i, bin# cinnabar is, ferretti vocati Hiftanïci &.tartari pars dimidia, lapt dis janguinei fiinplex, ru bri piflorum quart a. age ut fleis. De vi¬tro cupri 1. 6. c. 7. fic. Argentum validd dijfolves aqud, yrojeftis in aquas areis lame dis, barebit tllis; collegium & exficcatum vaje fichlivitranorum for- nacï accommodabis, non enim multo die- ram flatioin fmaragdum convertitur.
Sic
N O T Æ. .
Sic de afiis metaUis periculam vobis re¬lego, fat erit nobis viam aperttijje & in- ‘veftigajje.
CAP, LXXIL
Smaltipiftorum cœwïei: Hujuscom- ^ofitionem nullibi apud fcriptores invenio, fed ab honefti nominis vî- . trario edodus fum, ex zaftera&ci- ■neribqs fmegmatiçis fimul caltinatis illud in fornace, ejufdem cum vitra- riâ formas fieri,idque à fe in Germa¬nia fadura efle. Sed de hoc, omnique alio naturali & artificiali colore in tra-
datu huic rei fpecialiter dicato.
Attrttm impfdit effervefientiatn vi- tri : Ëâdem rationed parum olei vel lêviinollam bullientis faccharimife- ris, non exundabit, utut cum impetu furfum feratur. ..
CAP. LXXIV.
Hæc cryftallum colorandi ratio veram & naturalem methodum de- monfträt, qua opalus, achates, jafpis, R z chry-
38O NOT Æ.
chryfolitus, oculus cati, marmor &c. varietatem colorum, quam poffidcnt, acquirunt: nimirum ab exhalatione mineralium, qua praeexiftens materia lapidis afficitur, baud fecus atque cor-pus cryftalli ab auripigmento ignium vifufcitato & ada&o vario colore tin- gitur. Quod fi materia lapidis pri¬mo liquida > ideoque tinduræ capax, iftiufmodi matricem vel alvum babet, ex qua exhalfttio fimplex procedit, fimplex quoque & uniformis ille co¬lor erit: fi varia, color quoque pro di- verfitate afcendentis vaporis varius erit. Veritas bujus rei frequenti ob- fervatione in lapidibus tranflucidis majoribus confirmatur, quorum pars naturali colore tinfta, pars ab omni colore vacua eft, & inftarglaciei tran- fparet : ut jam univerfus lapis aquae congelatae fpeciem referat, cujus pars primo congelans acceffionero colon’s fenfit, reliqua non item , id quod in ametbiftis frequentius quam gemmis aliis videre eft, quorum nonnulli ali-
quâ
N O T Æ. 381
quâ fui parte colorati funt, nonnulli colorevel plane vacant, vel certis lo- cis diverfos colores referunt, quod aliisetiam quandoque gemmis evenit.
CAP LXXV. Smaragdos imitari foffè, &c. Nihil
hic quod alicujus nîomenti fit, tan¬tum inventa fophifmati vel fraudi via eft. Cœterum, quandoquidem ars perfede imitandi gemmas inventori plus lucri allatura effet, quam adul¬térins alia quævis, idque fine aliquo forte hominum damno, imo fî Chy- micis credimus, cum magno eorum emoluroento; cumque ilia ars legibus quod ego fciam obnoxia non fit, nifi aurifaber geromam adulterinam pro vera vendatjmirum non eft,adconfe- quendum hune finem adhibita efle tôt remedia paftarum, duplicatio- num, foliorum, tindujrarum in fun- do > aliarumque compofitionum & artificiorum, quorum maximè ge- nuina & naturalia videntur, quæ au-
R 3 thor
38I NOT Æ.
thor nofter profert. De fraude in du- plicando Ferr: Imperatus lib. 20. c. 14. refert : Mediolanenfis quidam gemmarius fmaragdum vendebat du* plicatum novies mille ducatis, & fraus diu latuit.
Chymici his paftis peculiare, fed barbarum nomen împofuerunt, quod nullibi præterquam-apud illos inve¬ntas: Awaufa vacant: ita Libavius, Jo¬hannes Ifaacius:fed Glauberus Amau- fas:id utrum à Mufaico (non Mofai- co, ut Voffius in gloflario fuo prolixe demonftrat) derivetur, determinare non aufim : etymon certe probabile admodum eft : etenim Mufaicum opus Hermolaus Barbaras ita defcri- bit : tJMufivum opus, quod vulgo Mu* feacutn vacant, tejfulatum lapillts va-riorum coloruin , ex quets arte compofitis & coagmentatis omne genus imagtnum redditur, Hæc opera antiquitus ex varii generis & coloris fruftis marmo¬reis in figuras animalium formaban- tur, interpofito nonnunquam auro, ut
N O T 383
utex Plinio 1.3 6. c. i.& Seneca ep.8 6^ apparet. Philander in Vitruvii lib. 7. c. 1. meminit reliquiarum pavimen- torum quorundam, quae ipfe viderat, in quibus teflellatum marmor, crafli- tie minoris fabae, fub variis coloribus pifcium aliarumque rerum effigiem accurate aemulabatur. Nunc ifi lo¬cum marmoris, aliorumque lapidum fucceflit vitrum tin&um. Libaviusin fuo fyntagmate ait. Saracenicis an* thoribus terra Saracenica vocatur. Sed paftas & amaufa inter fe confundic. Verumeft, fi genus refpicias, alterum ad akerius nacuram quam proxime accedit, ineo tamendifferunt, quod paftae cryftillo praeparata-, & cum modico vitri mifta conftant, & in pelluciditatem gemmae elaborantur: fed encaufta vel amaufa plumbum calcinatum & ftannum pro bafi ha- bent, a quo ob magnam ejufdem in- gredientibus admiftam copiam opa- citatem, corpus, & foliditatem acci- pit. Glauberus furni philof. lib. 4,
R 4. putat.
384 N O T Æ.
pu tat cafu inventas efle paftas, ab iis, qui igné vehementi calcinata corpora reducentes, eadem in vitrüm conver¬tit, & ex Ifaaco Hollando addit, ex metallis vitrificatis & redu&is no- bilius-metallum product, ab auro nerope tinduram , ab argento au¬rum, &ab ære argentum &c. &in- figne vitrum ex metallis fieri pofle, fi crucibula fatisvalida adeflent. Quic- quid porro.pluribus verbis profequi- tur, preparationem cryftalli., ejuP dem que eflormationem & tinduram concernens, nil ni fi vulgare eft.
CAP. LXXVI. Hartmannus in prâxi Chym. hanc
peculiarem viam præparandi cryftal- lum pro gémmis habet: &?Zäinquit tartari unciœ duœ in acpia (olvanturt hoc pondo unum cineris fagi ut cineri capeüœ fiat pmilis^ hwneftetur: inde globuli in magnitudine poworum for- wentur, exficcentur ''&in ollæoperculo contefîa, in fornace figuli exurantur:
ira
N O T Æ. 387
it a enim globuii aliquantulum coUique- fcent ^fibiqueinvicem adhœrebunt : hi itaqu^ubtilijfime conter antur, lixi - vium ex eis paretur : hoc in falem uf- que coaguletur, <£* in hoc iïxivio cry- ftalli toties & tamdiu exftinguantur, donee intra digitos conterere pojfis : hoc perafto, de fale in vafè relifto aliquidper filutionem» coagulationem, & calcina • tionem to ties repurgetur, donee nulla amplius feces in folutione compareant. Eodem modo etiam falem tartars, ex tart or 0 albo praparatum. toties per fi¬lutionem > ceagulationem & fufionem debes purgtre. donee ab omnibus fecibus fit mundus, in igne non amplius ftre- pet. Recipe hujus faits tartar's partes duos, faits pracedentis praparati par¬tem unam : hac invicem fiant fluida, habebis materiam, qua omnes colores totius mundirecipit., & gemmis orien¬tal ib us fimilisapparet. AuthoresCby- mici plerique omnes cryftallum hac ratione præparant : nonnulli aceto vini utuntur, aquae limpidæ loco. Ex
R S iis>
386 NOT Æ.
iis, quæ de vitris ftillatitiis poftea di- ôuri fumus, facile eft difcerne^quæ- nam optima ratio, ideoque fe^enda fit : & optima procul dubio haec erit, üt eandem forti lixivio reflinguaraus.
Paftæ eâdem quâ vitrum ratione conficiuntur, nifiquod hoc métallo cryftallino, illæ cryftallo præparatâ confiant, adhibitis iifdem utrobique coloribus, ideoque Porta vitrum fuum tin&um , amethifii, rubini&c* nomine dignatur: periculum fieri po- terat in adamante noftro Anglico, ut qui cryftallo durior puriorque eft.
CAP. LXXVII.
Boetius de Boot, infignis de re gemmaria fcriptor r de fmaragdo ita habet 5 Omnibus fere modis adulterari fmaragdi pojfunt: nobilior modus fit cry- ft alio, vitro, & filicibuscalcinatis , & fufis , fi iis exigu a quantitas minii ad- jiciatur. Ita ego praftantes feci. Alii tes uftum in tenuijfimum pollinem reda- fîumaddunt, adjeftd croci ferri dimi-diate
N O T Æ. 3S7'
diato pondéré, ac fix horarum [patio coquunt, ac vas per fi refrigerari fi- nunt,gemmamque polit ura comrmttunt, Siexafte quis opérât us fuerit, Améri-cains omnino fimiles efficiet fmaragdos. Garcias ab Horto eofdem in Bala- guata & Bifnager ex fragmentis vitri tnajoribus egregiè coloratos & prae- grandes fieri tradit. Dalechampius putat jafpidem addendum elfe. Bi- rellus lib. 8. cap. 9,10. &c. eandem quam author nofter compofitionem, aliafque plures tradir. Aliter etiam exminio& aeris fquama fit, cap 5. ut hic cap. 78. Hartmannus varias rationes tradit, ac prior quidem,quæ anima lunæ» folis & cryftalli, nec nonjnodico falis armoniaci fit, ob- fcura eft, & intelliginon pôteft : fi- cunda ex unciis quatuor minii, dua- bus cryftalli præparatæ, & drachmis duabusauri fit. Tertia ære calcinato & in pollinem reda&o confiât, ad- ditâ duplici quaptitate arenæ vitra* riæ, omnibufque per dies quatuor
R 6 igné
388 N O T Æ.
igné vehementi, ac tandem perdiem dimidium vehementtflimo excodis. Quart a cryftallum ipfius præparatam, & æris modicum recipit, eâque ma¬teria ollæ ad medietatem ufque adim- plentur : inde per fex vel feptem ho- ras leni igné, & poftea vehementi li- quatur» ignis aufertur, &ollâcon- fradâ, quicquid intus eftplumbifpu- ma obdu&um, ab heterogeneis pur- gatur, & fmaragdus apparebit ele- gans, qui in frufta difle&us débité præparandus eft. Sed non eodem femper modo fuccedit hoc negotium, & aere opus eft fereno. * Quare aû- gendo dofin, ollas adhibet quatuor, & una eademque opera diverfi colo¬ris fmaragdos, alios aliispraeftantiores producit. In primam ollam fcrupu- lum urium æris; in fecundam fcrupu- Josduds; in tertiam drachmaro unam; in quartàm drachmam unam cum di- miaia recipit : atque hic fubfiftit : fi enim plus æris addas, vitrum minime tranfllïcidum erit. Idem proceflus in
; • - Jafpi-
N O T Æ. 38,
Jafpide & topafio, addito croco Mar¬ris, & in faphiroadditâ zafFerâ locum habet-
Sed in hac compofitione Mars Ve- neri fuæ neque corpus, neque fplen- dorem dat. Cardanus de var. lib. to. c. 52. hune colorent ex lapidibus flu- viorum, inalbedinem calcinatis, & cum æquali quantitate minii in cru- cibulo mixtis & liquatis, bis repetito opéré, producit: fed hæcprocedendi ratio plane obfcura eft.
Ifaacus affirmât, vitriolo id fieri calcinato, & refiduo calcis, primo aquâ falsâ, & poftea recenti limpidâ, utrinque calida, fuba&is, qua ratione efFe&um reddunt longe quant antea majorent, & facilius, magifque per- fede liquefeunt.
Seneca epift. 91. Democritum ait invenifïe rationcm vertendi lapides in fmaragdos: & Plinius 1.37. c. 12. tradit, exftare in feriptis authorum diverfas rationes tingendi cryftallum, colore fmaragdi, aliarumque gem¬ma-
39» NOT Æ.
marum > quae omnia ab iis quæ 1.36. c. 26. de vitro obfidiano & myrrhi- no diverficolore dida funt fortaffis non longe abeunt.
. CAP. LXXXI.
Bapt. Porta topafium ita fingit: Ad fingulas vit ri Ubras quarta uncia pars ferret crocs remifcetur, at que addi¬tur tantillum mini's, ut nitidiusrutilet, & ad fingulas libras très minis unctas addemus : fed primo inditur minium poft crocum. Bootius hæc tranfcri- bens, ex authore noftro hæcfubjun- git,âdjiciens : FacpoUinemex are u- fto, cinnabar's nativo, ac cryftallo, qua- druplumqtte ftanni uft's adde, fuforioque •vafi ex terra fortiffimo inde, fornacique committe per dienr, fed non. fit ignis ve- hemens, ac femper eodem gradu per ma • neat, facile enim fluit pulvis pradiftus. Birellus hoc ultimo proceflu utitur, mutato cinnabari in minium, fed re¬tentis iifdem verbis, ita ut Bootius haec Birello, Birellus Portae debeat.
Hart-
N O T iE. 39i
Hartmannus & Libavius ceruflae un- cias trcs, cryftalli praeparat^ dimidiam adhibent. Author^/wJrg. ehym, fal ftanni in ufus topafii facit.
CAP. LXXXIL
Porta chryfolithum ita ementitur^ ubt topafium effeceris, addito plufculum aris, & hoc, ut aliquantifrer vireat; nam cbryfolithus d topafio non nifi yuod nitidiusniteat, differt. Claveus argen¬tum vidit per duos menfes in fornace vitraria calcinatum , cujus parsduo- decima vitrum reddebat citrinum.
CAP. LXXXV.'
Glauberus faphiri colorem fingit marchafitä argenti in aqua Regis difc foluta, & liquore filicum praecipitatä.
CAP. X C. .
Ex auro colorem rubrum adm'tran- dum. Chymift^ menftruis fuis au- ream ex auro tinduram promittunt: ego non infim$ conditionis Chymi* cum
N O T Æ.
cum audivi depofito haud levi pi- gnore offerentem, redudurum fefc in pauca numéro grana omnem auri quantitatem, qham extrada ab illu- fîriejufdem profeffionis viro vel opti- ma tindura contineret : fed oblata conditionenemoutebatur, ut jam in hoc proceffu aliquid deperiiffe ne- ceffe fit. Certo novi, aurum aquâ Regis diflolutum, cutem tingere fa- turo purpurç colore > idque perdies aliquot, & magnam aquç copiam, affusâ hac folutione, eodem colore tingi. Glauberus egregium faphiri colorem eidem tribuit, filiqüore fi- licum præcipitetur. Tindura argenti cceruleum colorem non exhibet, lêd album, telle omnem exceptionem fuperanteauthoritate Dn. Boylæi, in experimentis fuis phyfiologicis p. 60. ideoque jam antea dixi, cceruleum colorem procedere ab acre, cui ar- gentum admiflum fit.
Ex granaîo Bobemico-BQtXÀxiiS de Boot affirmât, granatos Bohemicos colo-
N O T Æ. 393
colorem in igné fuuq^ fervare, id quod aliis ferè t omnibus datum non eft, ideoque Bohemici ad hos ufus optimi funt; calor tamen vitrariae for-mas colorem eorundem abfumit, quem in igné ordinario fervant.
C A B. X C I.
Certifiant tr it am. Author nofter in præparando faccharo Saturni duabus viis utitur, una quae mediante ceruf- fa, altera quç lithargyrio fit: cap. 123. hie faccharum calcinat, & ex faccharo calcinato novum faccharum produ¬ct. Chymiftç communiter minio, nonnulli plumbo calcinato utuntur: fed omnes eodem tendunt. Obfer- vatum tamen eft, à minio majorem ftlis copiam prodire, neque id mi- rum, majorem enim quam alia omnia calcinationem expertum eft. Omnes folo vini aceto diftillato utuntur: Be- guinus tamen phlegma ejufdem fub- ftituit, ad quç jure Commentator, Deleatur. Duo hie notabo: 1. Multo melius
594 N O T £.
melius & m^us fumtuofum efle, fi recenti Temper minio acetum affun- das diftillatum, quam fi illi, quo ufus es antea : viiius enim eft minium » & quicquid eidem boni facchari ineft, prima ftatim vice, extrahitur; utta- ceam compendium aceti fieri,id quod in emolumentum öperatoris cedit. 2. Alterum» quod hie inferendum mihi videtur, nova ratio eft, quam apud Chymicorum neminem legi, fed operando-ipfemet invent, quae- que citius & uno momento rem perficit, atque in Chirurgicis negotiis, quibusillam dicavi, ordinariä non pe- Jor , fed, quod fatfcio, melior eft: modus procedendi hie eft: Recipe tenuiflimas plumbi lamina?, vel quod melius eft, ill udplumbi genus, quod infeneftris diuperftitit, idqueaqua fortidiflolve, (aquabonae notae fuo ponderi aequale plumbi pondusab- iumet) & plumbum difTolutumbrevi in fundo vitri faccharum acquirer. Dimidiate horae fpatio non exiguam
ejuf-
N O T Æ. j9£
ejufdem quantitatem, in exiguo vi¬tro, &'modico arenæ, vel cinerum calore, ut & batillo fuper igné per¬fect Et certe hic proceftiis, ut magis expeditus, ita minusfumtuofus eft: quid autem hæc medicina in vitro præftare poflit, dicere non habeo.
C A F. XCIII.
Hicfextus liber de encauftis agit, quç Anglis Enamels vocantur, forte quia multus eorum in annulis ufus eft, vel voce deduâa à Germanicq Emallieren , quod Galli, à maille vel macula, quam repraefentat, Efma&er vocant. Latinis ab inurenclo, quod eft »au», Encaufta vocantur 5 atque inde Lexicographorum Encaufton,en- caufiice, encauftcs. Veterum tamen en- caufta, dequibus Vitruv. I.7. c. 9. Plin.l. 35.C. 11. Mart. 1.1. &c.àno- ftris plane diverfa erant. Salmafium in exerc. Solin: vide, qui de veterum encaufto, & tribus ejufdem fpeciebus prolixe agens, tandem vere conclu-
dit,perufle hanc artem. Porta ex Ira- lorum Smalto vocem Latinam facit, & Smalt os vocat, qu£ Libavio Smalt a vocantur.
CAP. XCIV. Encauftum album. Aliter ex Re-
gulo antimoniifit, dequo di&um eft lupra. Libavius & Porta illud ex una parte plumbi calcinati, duabus ftanni calcinati,& dupla quantitate vitri per- ficiunt.
C A p. xcv.
Colorem Turcoidit Porta fola Zaffe- ra parat.
CAP. XCVIT.
Porta» ut fmaltum virtde faturum efficiat, aesuftum, vulgo, utait,ft*- minella, & ut author nofter haber, Ramina di&um; utdilutius, fcoriam aeris igniti adhibet, qu$ dum malleo percutitur, decidit.
CAP.
CAP. C.
Nigrum, quod Libavius & Porta, ex purpureo & coeruleo colore fa- ciunt, magnefiâ confiât atque Zaffe- râ, idem que proceflus, eademque per omnia dofis eft, cum ea, quam author nofter præfcribit.
c A p/ cm.
Rubrum auvinatum, quod in textu purpureum redditum eft, ego rubrum voco, & Libavio croco Mart is fit.
CAP. CVIII.
Lixivium ex Soda vitrariorum & calce. Multum curç impenfum eft in hoc menftruum: id quod calce & So¬da fit, optimum eft: cineres tarnen, ut vocant,ollares&alumen idem prç- ftant. Novi ingeniofum virum no- bilem , qui om ne genus colorum pro plantis, mediantibus his fibi compa- ravit, & flores cujufcunque generis, maxime confpicuos, propriis fuis at-que
3$8 NOT Æ.
que genuinis coloribus in ingenti vo- lumine ad vivum adumbravit. Vir- tus cinerum ollarium, quos tin&ores noftri Ware vocant, in Indico & Glafto confpicua eft, quorum neutrum fine bis cineribus tin&uram fuam reddit. Colores magis perfpicui folutionem aluminis tantum requirunt, à fale acriore deftruuntur, ut in arte tin- <5toria & cineribus fmegmaticis appa- ret, & à tartaro ut cap. 4. flavus vitri color non producitur.
CAP. CX.
Ex quibu[cunque herbis velfloribus» Experimentum authoris bonum eft, at vero fi panniculus lineus colore in- ficiatur, melius fignumerit. Nautis peregrè euntibus à Mercatoribus il- lud præfcribitur, ut plantam man- dentes videant an faliva benetinôa fit, quo cafu bona eft : idemque, in charta tenui & linea vefte locum ha* b et.
Ego catalogum vobis exhibebo plan-
plantarum &c. quæ colorem fuppe- •ditant, & confequenter aptæ funt ad extrahendam laccam, & primo qui- dem earum, quibus tindores utun¬tur , quales funt lignum nepbriticum, & tres illius plants fpecies quam Fu- flicks'AngM vocant, proflavo&vi- ridi colore, Campegiana & Sylvefter duo fcilicet granorum vel baccarum minorum genera, qus ex India occi- dentaii ad nos devehuntur, & eun- dem quem coccum infeftorium colo- rem, fed minus illuftrem prsbent, ideoque cocci vices obeunt : papaver erraticum, fumacb^glycyrrhiza, cur-cuma y flores cartbami, anotto quod ex fuco marino tindorio, urina & adipe fit, & venuftum colorem coccineum prsbet : genifla tinftoria pro flavo«
Alia funt quibus tindores non utuntur, crocus fcilicet, phalangium, tradefcanti quod plenum & elegans coeruleum reddit : cyanus* quo illu- ftris tindorum cyaneus confiât : al¬ga marina tMorum^ diverfa à fuco:
utriuf-
4oo NOT Æ.
utriufquc mentionem Joh. Bauhinus facit: hyacinths: colcbicum nofir urn pur- pureum: baccsferatriplex^rubrum pro- fundum exhibens : beliotr&pium, in cujus fucco panniculi tindi colorem ilium exhibent, quern vulgo Turn-file vocamus : Blattaria flore cceruleo & flavo : convolvulus Americanus folio contrado. Nonnullç plantç fuccum coloratum habent, quales funt tithy- malus, finchus after, dens leonis folio hirfuto, bird barba, periploca, rapun- culi,daftucœ&c. quarura pars maxi¬ma, fi in foie ficcetur flavefeit, quo ipfo iuducor ut credam , çambajam tithymali fuccum efle: atvero hype- ricum & androfiemum rubentem fuc¬cum in capite gerunt: cbelidonium ma- jus & felfel Alpins flavefeentem præ- bent. Ita plurium plantarum baccç colorem exhibent, ut funt filanum bortenfc & lethale, utraque bryonia, rufeus » fiftygonaturn, acenitum bacci- ferum, rubus Idaus, cerafus ferax, Spi • na cervina, piftorum fitccus viridis,
nuces
N O T Æ. 401-
nuces juglandes, Bezetta feu torna-(blit Bezedini apud Wormium in mu- fæo Lz. c. 34. ubi illam ficdelcribit: Pannus fubtilis efi lineus, tinfturd rubi- cundiffimâ & eleganti impregnates,mi¬hi âSereniffimi Principes Chrißiani F. Pbarmacopæo indußrio , Chrißophoro Herfurt dono data, fed quomedo prépa¬res ur, qua^ue ejus fit confident ratio, ignorabat ipfè. Santalt rubri tinftura videtur, quâ pannus efi infeftus, Adru* bram tinfturam corpori & efculentis in- ducendam utuntur, ut torna folis vul¬garis fed bac longe elegantior, cofmeticis apt a, hoc habeas peculiare, 4«/ aejué colorent fuum immer (a communicet, agrè vino, neutiquam Spiritui vini. Ha&enusille. Vidi hanc tinéhiram goflypio faóhm, que pro fuco in¬fer viebat, ac noflratibus fatisfamilia- ris eft. Et infignis procul dubio lao ca inde præparari pofler. Amaran¬ths, balaußia, fernen heliotropst tricocci, quod primo affri&u viridem, inde cœruleutn, & poltremo purpureum
. S colo»
4ox N O T Æ.
colorcm reddit, tefteLibavioî fra¬gmenta Alaterni, telle Clufio,nigrun ; flores cicborei, flores fcabiofa Indtca, cbryfantbemum Cretïcum, nafturtium Indtcum> aliaeque plures, de quibus Volente Deo pofthac prolixe ; fpecia- liter, quia Botanicorum nemo tin- €kuras plantarum obfervavir, nec eaf dem in certas clafles digeflit, cum ta- men ufus earundem in negotiis longe maximus fit & nonnullæ ex his, de quibus antea locuti fumus, à merea- toribus in ufum dedu&æ fint Quo¬rum folia, colorem producunt, hæc funt: Stramonium, arbor tinftcrria Vir- ginienfium ■> cujus folia, fi manufri- centur, viride dabunt, omnium quot- qtiotegoex vegetabilibus vidi maxi¬me fàturum : folia acanthi, folia peti genuinï, flores nigellà Hiftanicà, ut ut ecerulei, fi manu, charta vel panno Unteofricentur, elegans viride præ- bent.
~ Hæc via extrahendi colores bene- ficiodiftillationis optime nota, &ia >• > ufum
NOT 40^
ufum deduda eft: omnes enim chy- mice extradi fpiritus,dum afcendunt, albicant, & infufione niaterialium, quaetinduram continent, tinguntur, ut in Pharmac. Londinenfi Spiritus Lavandula compoßtus^ & aqua papa» verts compoßta, & aqua tJMaria^ &c. & Pharmacopcei fere omnes hanc authoris noftri viam docent.
At vero haecextradiofpiritus vini, ita tindi» colorem reddit emortuum, & nullius pretii, nifi in exigua quan titate, & moderato B. M. calore fiat: calor enim magis vehemens colores vegetabilium nigros reddit: quin ipfe etiam-kp# Lazuli, utut durus, calore nimio colorem fuum amittit.
CAT. CXI.
Hanc praeparandi viam fecutus Turn, fed nihil mihi praeter lutulen- tum coeruleum, ad figlina opera, ine- ptum reddidit. Author nofter hoc caruleum Germanicum vocac, nec alb- fer Birellus 1.11. c. 106: fed hie ful- S z phur
a 404 N O T JE.
fulphur addit, & quatuor tantum fa- lisarmoniaci partesrecipit; pluraejuf- dem nature alia apud eündem invc- nies.
CAP. CXII.
TttrcoiJi tkperJtium coloretn nftitut- rif, Subdubito, atque adeo fando ac- cepi, non fucccdere hoe negotium: melior tarnen forte hxc quam Ifab. Cortefig ratio eft, 1.3 53. Lapidem ulcramarino fricat, quod perdiem in aqua forti ftetit, eSque evaporata fic- catum pulverem adhibet. Deinde eundem primo in aquam fortem ex aere & vitriolo fadam » poftea in ace- tum vini, ac poftremo in aquam, & quavis vice per aliquod temporis fpa- tium, infundit.
CAP. CXIII.
UMiftura yro frtcttlü. Varias ea- ruridem.compofitiones apud autho- res invenio, & quia fingularem in opticis ufum habent, nee Anglicp fera
N O T Æ. 4of
fcrmone hadenusdefçriptç funt,qua- les invent, tales hic defcribam. Hæc fpecula vel vitra metallic a vocantur, non quod métallo confient, fed quia aliquot metallica corpora hanc com- pofîtionem ingrediuntur , & quia pondéré fimul & externa facie me-tallica corpora ^emulantur. Porta Mag. 1. Ï7. c. 23. mifturam pro his fpeculis ita præparat : Accipiaturpolla nova igni contumax, e£* intus lutmt» ducatur, ut firmiùs perduret, rtßccari curato, idatie bis, terve répétas. Igni apporte, çr in ea bina tartarilibra li¬quéfiant & totidtm arßnici cryßallini, ubi fumare conjfiicies, tnjice libras quin» • quaginta aris antiqui, atque ufu attriti & fepties\ vel fexies liquéfiât, ut pur» getur, defaceturque, mox addes vtgin- tiquinque libras ßanni Anglici, &fimul liquéfiant patiaris, paululum ex miß ur a extrabes ferrament0 aliquo, & experi-ment um capies, ft frangibilis , vel dura fit, fifrangibilis, as adde, fi dura ßan- num: velcoqui finito,ut aliqua ßanni S 3 pars
4O<5 NOT Æ.
pars evanefiat, quùm ad optâtum tem- per amentum pervenerit, projicito fupra binas undos borads » < finit a quoufyue in fumum fiolvatur, deinde in t y pum projicito, & refiigefiere fintto, frigefa- ftum pumice adfricabis, mox Jmiri pul- vere, ubi perfettè. juperficiem adœqua- tam, & perpolitam confiexeris , tripoli adfricabis: poftremo ftanno tfto nitonm, &Jucem induces. Pierique tertiam flan- riQurtem addunt œri, ut durtor mafia fiat, & majorer» perfiicuitatem rede piat.
Porta in pricceeditione 1.4. c. 25. banc mifturam ita componit: Ita com-munier ah omnibus fit : Recipe as & triplum fianni, ac parum arfenici vel tartars, ut liquéfiant & incorporentur\ Aliqui ftanno triplum arts > nec non parum ftibii, argenti & albi pyrids ad-dunt : nonnulli pluwbo & dupla part to¬ne argenti id efficiunt : ex alio etiam mé¬tallo & aliter temperat0 fit, Ubi jam formata fuerint, necefiumefi, utpoiian- tur (fr lawigentur , tn hoc ut radius re-
NOT Æ. 407
flexus iryaginem rei fecum ferat., & ffecula imitent ur, id quod à lavigatione & apt it udine partium maximè defender. Si mifiura non fuerit fatis lavis, demo vel tere, ut hinc imago major, idinc mi- nor & diver fa repra/intetur. Si fca~ bra fuerit, rot am adhihe, qua armapo- liuntur, & polit a erunt. Sivitrum fe- certs concavum vel convexum, ne motu rota vitrum frangatur, frufium ligni in vitri figuram dola, & vitrum, ne movers pojfit, pice agglutina» 7un& corio vel linteo & fmiride, & poftea pulvere fumicis tenui. vel dum ligno ad¬it ær et ßanno calcinato , ab aurifabris Futty ditto, & tripoli, ac pofiremofu- ligine, tartaro & einere jalicis vel ju • niperi, quo maxime nitet, fricetur. Smi* ris terendo , cribrando & infundendo praparatur.
Cardan, lib. 2. de variet. cap. 57.' frecula, chalybea vulgo ditta> ex tribus partibus aris, undftanni & argents, & deetmd ottavâ antimonii fiunt, Flures argentum. ad minuendos fumtus omit- S. 4. tutâ
4O8 N O T Æ
tunt : alii parta» ejufdem v'tgepmam quart am addunt, reftrente Aldrovando t^fufieimetatt Lt.c. 4. Nannuüiex libra una fianni, & arisliquati parte tertidiUa faciunt, ac turn demur» un- ciam unam tartari, & dimidiam auri- pigmenti albi, dum fumant cotforum, addunt. Pofiea metallumfufum in ffe- culi figurât» fuper tabula plana, fumo refina fcc ata (b* caltfabld, redigunti cb* Hgffo agglutination, primo aqud & arend, deinde fmiride vet lavi pumice, ac tandem ftanno calcinato lavigant. Hade nus Carda nus, & ex eo Kirche- rus & Schwenterus.
. Harfdorfferus tom. 1. part. 6 4« 1 y délie math, tres quartas ftanni, & unam quartam æris purgati fundit. actum tartari calcinati quatuor, an- timoniicryftallini fex, antimoniifub- limati duas, olei communis quatuor, & marchafitç tres uncias recipit, mi- ftifque omnibus, uncias huj us miftu- rç duas in fingulas prædidi metalli libras dat, & ubi jam evaporarunt & pur-
NOT Æ. 4*°9
purgata funt, nonnihil picisB’irgun- dicç ^ddit, eaqueconfumta materiam in typos conjicit.
Scaliger exerc* 8x- fed. ira de hac miftura : undos ftaimi novem & aris très funde , ac turn demur» unciam unam tart art ficcati & arftnici albi di- midtam adde , omniaque dum fumant in igne perfeverent » & in fingendo & poliendo ut reliqui autbores procédé.
Cornaeus Schotro hanc methodum communicavit: Recipe aris partes de* cet»i eique ubi jam liquatum erit, adde fianni partes quatuor, & nonnihil anti- monii & falx armoniaci ajfierge, & movendo omnia mifee ufaue dumperi- culofus Me fumus, à quo tibi cauebû^ evanuerit » <£* poftea in typos conjice. Multo ufu ( inqui« ) deprebendi opti ■ mam effe banc mifturam.
Nonnuilas hawm mifturarum,nec non illius generis plures alias, ut & divert materialia in ufum politurç in-ventes apud Birellum 1.9. ac. 47. uf- que ad 5 5, quo te brevitatis caufa re- mitto. S 5 . CAP.
CAP. CXIV.
H«c methodus. tingendi inferio-rem fphaerarutn vitrearum fuperfi- ciem, mutata eft in aliara, qua exte-rior earundem fuperficies glutinofis eoloribus depingitur ;: res oppido ju- cunda, & quam frequenter in «dibus videas.
GeJJifm» De quo Caefalpinus, in-ter Latinos authores unicus, qui ejuP dem mentionem facit lib. i. c. 9. Efi alia terra pallida glebis lapidofis, tptd utuntur ad auricbalcum detergendam, GefTum vulgo vocant. Quid autem propria fit, id ignorafle mihi videtur. Calcis in elegantem, duram & per- candidam lapideam , ac valde ponde- rofam fubftantiam uft$ fpecies eft, maculis, ut in plumbi ftannique ve- nis, micantibus. Externa fpecie & fragilitate alabaftritem refert, tale enim eft fruftum illud haud exi- g.uum, quod penes me fervo. In Hi- fpania fit, atque indein Infulas Cana-
riass
tf o T"ÆT
rias defertur, & vinis eo délatis albx- cantem coloretn & férmentationem tribuit, qya mediante prsèfervantüh, cum fine hoc’ condimento iri esteras regiones delata in vappafn abituraéf- fent; J
CAP. CXV. ' 'UltrantarivM. Itavulgo, utGxL
fàlp. fpeciofiffimus omnium, & prétio • aurum, fi non fuperans, certe aequans color eft. Qui de lapidibus & colori- büs agunt Authores in unîverfiiffi omnes praeparandi rationem doçeht; Tènerrimus hic color eft, &nifila- pidem lazuli adhibeâ9 omnibus nu- meris abfolutum, irritus erit omnis ’ labor. Suffecerit indice digito dé¬ni onft rafle authores, qui deeofcri- pfèrunt, omiffis eorum procèflibus/ ceu prolixis admodtim tædiofis? Boetius de Boot de gemin. - & lapid. 1. 2. àcapite 125; ufqueadcap.142. lônga férié verborum docet,:quortio-f- do hic lapis eligendus fit7 falîi énîm
S 6 ' ignem
ignem ferunt, quos Aldrovandus ƒ- MJ vocat > alii colorem in igné aroit* tunt) item quç calcinan^i ratio-fit» quomodo vafa, lixivia, èmplaftra for- tia & mitiora, quibus color tanto fa- ciliusextrahatur, fiant, & quomodo lavandum fit extraéfcuro, ut coloriin- fèrvire poffit. Ultimo autemcapite viam docéfr, quâ mediante color fa- cilius & fumtu minore extrahitur. Hune proxime Birellusfequitur, qui lib.p. à cap. 80. ad cap. 109. omnés hos proceflus compendiofiore me- thodo deferibit. Nonnulli piâores lapidem lazuli tenuiter terunt, eoque fie trito utuntur.
CAP. CXyi.,
Lacca coccinea. Dubium nullum
eft, qtün haec voxdefcendat igurnntit quod Laccam vocamus, & colorem atquetinâuram eandem babet,quam lacca piâorum. Mathioluslib. 1. in Diofcoridem c. 25. afferit, varias efle laccarum artificialium (pecies, quç ex fedi-
N OTJE. +IJ
fed iment is diverfarum tin&urarum parentur. Una ex baccis vel apice pimpinelf^, ab Anglis vulgo Cremefi dr Cremefino (Crimfon) di&£: altera ex baccis vel granisKermes: tertiaex genuino Gummi lacc^: quartadeni- que atque omnium optima ex Brafi- lienfi fit: at vero modum , quo hsec vel ilia fiat, non defcribit.
Sed de hoc loco, & erroribusl Ma- thiolo hie commifiis pofthac in tra- &atu fpeciali de coloribus. Birellus 1. it. c. 39. viam docetfaciendi lac- cam ex hoc gummi. Recife inquit urina viri libras circiter viginti, eafque bene coque drde^uma^ adaegummi lac- ca libram unam, dr aluminis undos quinque » omniaque igni committe, ac tandiu coque , donee color omnis extra- ttus fit: cafttfexferimento aluminis fac- ebarini tantum, quantum fufficere vi-debit ur, adde) dr nt laccas alias cola.
A pud diverfos fcriptores diverfas rationes parandi laccas invenio, fed qu$ tantum materiiexquS, velmen- ftro-
N O T Æ. 41
de ratione laciendi Laccas în; India fie : Ex Nochetztli j id eft Cochinella nonnunquam purpureus , aliquando coccineus color fit, prodiverfopræ- parandi modo.
Exquifitiflima omnium ratio efi, fi in aqua decoâionis arboris Tôt* zuatJ di&i9 addito alumine macéré-» tur, & quod refederit in placentas formetur.
Quantum ad menftrua,author no-fier lixivium parat, ex cinere falicis, velalterius ligni mollioris. Aliiro- boreos » vel akerius durions ligni ci- neresadhibent : qualestamen cunque adhibeantur , lixivium ne fit fortius, quam ut linguâ degufiatum eandem léviter pungat. Certe aquâ fortis plu- rimumin bac repoflet, quandoin- comparabilibus noftris officinis tin- ôoriis teftrbus confiât, quantosCo- chinellç color progcpflus mediante hac aqua fecerir. Id folum obftare videtur, quod Laccç hac ratione præ- paratç, & aeri expofitç, vel madefo-
4I6 N O T Æ.
dæ, colorera fuum ami (Ture eflent, diffluente faîe : fed etiam huic tnalo force remedium adhiberi potent, ex- tradione, vel ablutione falis, citra detrimentum coloris. Exemtionem, præcipitationem, colaturara, & ex- ficcationem laccarum,&coloris quod attiner, eodem fer ip tores omnes pede procedunt. Poftremo illud addam, lapides calcariosimbibendo humorem „ citius exfîccare quam lateres, id quod copftans pidorum & excodorum in exfîccando praxis façis confirmât. Anteaquam plane fîcçetur Lacca, in. globulos illam, vel ligr.eo ( non fer- reo quabcunque ) cultro in quam vis figuram formant, vel fi ita vifum fue- rit, exemplopidorum fulcis in lapide fadis illam committere poflunt.
CAP. CXVII.
Orientales. Seline ef the Levant, vel ut author nofter habet Ptlatro <b Levante. Vocem Pilatro apud Italo- rura neminera invenio. Éxpofîtio- - nem
N O T £ 417
nem ejus proved« aetatis operario Moranenfï debeo * qui addebat * eflc falisgenus, extradum exfpumama¬ns , & extremo calore regionis coa- gulatum. Ac nomen quidem Sahnè, &modum generationis ejufdem ab alio etiam operario accepi, fed expo- fitionem vocis ab Ulo folo.'
CAP. CXVIII. Birellus hanc laccam ex ligno Bra-
filienfi ita parat: Primo tinduram ex floccis extrahit; poftea recipit Jibram unam ligni difledi (melius eiTet con¬oid ) & lixivium ad confumtionem latitudinis unius digiticoquit, colat, & colato liquori addit unciam unam gummi Arabici, pulverati; Inde co- laturam omnem ad confumtionem dimidii digiti recoquit, & utrumque liquorem bacillo mifcet, adhibendo- que manicam Hippocratis procedit utantea.
C A p CXXIV.
Elegant rubrum roftum: Rofictiero.
Porta 1.6. c. $>. Rofackrwn vocat» at- <pie
4.i 8 NO T Æ;
que hone præparandirationem docet:
Denàs cryftallt libras in oliam injici- to, ubi optimè liquefaëlum noveris, im- tnergito libram minii optimi, dtmidiatis vicibus, ferreo veru qudm citijfimc ré¬uni feendo , nam fui ponderofitate facilè. in fundum conßdet, ubiremifium no¬ver à, exoüula infirumentis ferrets, ad idaptisy evcllito, &inaquammergito, idqtse tertio repetere ne pigeât: moxfis- pra, œris, in ealeem redaSi, uncias quin¬que, admifeeto coloris fiagrantijfimi cm- nabarim, & maximè exagitatum tribus
horis conquiefcere finito, Ubi id feceris, fianni vitri fuperaddito ternas uncias, fine intermiffione remifeendo, & flori- dijfimum rofie colorent in vitro per/fr¬eies, quoexornando auro uti poteris, Hoc tarnen modo poterie.
CAP. CXXVI.
Quomodo fulphur alia ratione fi- gatur, càpite 119. docet. Alium pro- ceflum , fedmulto quam hunemagis prolixum Birellus Un c.,50. deferi- • bit.
N O T >£. 419
bit. A tqui fulphur, ea ratiqne pre-paration , facile una cum fale armo- niaco fublimatur. Nemo eorum, qui- buscum ego verfatus fum, iftiufmodi fixationem fulphuris probat, qualem Helmontius. Etenim in fuodeele- mentorum miftura^, nolle fefe viam inquit, qua mediante fulphur quo- modocunque diflolutum reducatur in pulverem terreftrem fixum. Quem hie pulvis in arte vitraiia ufum ha; bear^author nofter nullibi docet..
CAP. CXXIX.
Rubrum pcUucidum- Libavius 1.2.
tra&. 1. c. 35. conje&urando hunc ex auFo colorem quafi acu tetigit, his verbis : Ineafum fententja> atintturd rubrd auri, in Iiquorem vel oleum dijjo- luti > frecialiter d cryftatto Rubinum baud incommode formari pojfe: cufus fuae .conjedure hanc rationem affi- gnat, quod Rubini frequenterin lo- cis, ubiaurumadeft, inveniantur,id- eoque confentaneum fit aurum ibi* dem degenerare in hanc gemmam.
CA Pr
+ io NOT Æ.
CAP. C X X X L
Vitriolum Venerit» Glauberus 1.2. furni philofoph. compendiofam hanc viam demonftrar : Spirits# falx armo- niaci, ari^ bcneficio frequentiS ignitions* & reftinftionis calctnato, affufrs, bora unius ffratïo cœruleum colorent extrabit: hune dtjfoluto are decanta , & loco fri- gido committe, & vitriolum dabit longe elegantijfimum. Crolliusin fua Bafîl. Cnym. præparationem hujus medi- cinçoptimèdefcrîbir. Beguinusc 17. hanc viam ccmmonftran Cuprum cal- cinatum, five fquama* cupri reduc in pulverent fubtilem, quemin aceto difiit- lato per diem naturaient digéré» Ttnftum acetum per inclinationem effttnde : & aliud reajfunde tôt tes, donee non tinga • turamplius, Depletions filtra, &tru partes facevaporarevel difltlla <. quod- que relinquitur in fundo va fis » ponatur in locum frigidum, fie generabitur vi¬triolum virtde, obfcurum»
HiSTO«
4**
HISTORIA VITRI
STILLATICI.
H
oc vitri genus Sereniflimus Pr in- ceps Rupertvs primus ex Germa- rtia in Angtiam intulit,& Regi^Maje- ftati exhibuit,qu$ illud Societati fiain Collegio Grcsbamenji communicavit. Statim £ focietate delegatus eft Com- mijjarius, qui de eo quod fequitur re- tulit, prouc in libro ejufdem focieta- tis, quod ad hanc rem attinet, confi- gnatum, & eadem confentientehuc tranfcriptum atque publicatum efts, id quod tan to magis defideravi, ut haec ufque adeo exafia procedendi ra¬tio idea & exemplar eflet cujufcun- que alterius experimenti.Ita a°- i 661. Societati retulit Dn. Rupert us Moray*
Vitro confiant viridi, bene purga- to; ac nifi metallum, ut vocanr, probè exco&um fit, nullius pretii funt, fed crêpant frangünturque ftatim atque in aquam decicjunt. ’ ' ' '
Optima ratio faciendï ifliufmodi vitra hæc eft, ut virgâ ferreâ nonnihil metalli ex olla affamas, &immédiatè in frigidam ftillare, ac tantifper ibi jacerepermittas, donee refrigefeat.
Si metallum nimis ferveat, ftilla vitri, ubi in aquam deciderit, dubio procul crepabit &fruftillatim difïiliet.
Quodcunque vitrum in aquâ fine crepitu, donee refrixerit, perdurât, id certô bonum eft.
Exercitatifiimus operarius debi- tum caloris gradum ignorât, nec quidquam effe&urum fefe,quod exa-men fuflineat, promittereaudet, plu- raque dum fiunt pereunt; quando- <jue duo, quandoque tria, prius quam unum fuccedat.
Nonnulla quafi frigore diffiflafa- tifeunt, non diffoluto corpore. Alia, . • dum
dum adhuc minus vél magts fervent» line magno crepitu in frufta dirum* puntur: alia cum magno ftrepitu, non multô pçft quam deferbuerunt : alia neque franguntur, neqüe crêpant, an* tea quam plane refrixerunt ; alia dum in aqua funt, integra manent, & fpon- te fua, non (ine magno ftrepitu difli* liunt,ftatim atque ex aqua prodic- runt: nonnullapoft horse unius fpa- tium. Alia ubi per dies vel feptima- nas aliquot perdurarunt, nullo tan-gente dirumpuntur. I
Si vitrum iftiufmodi aliquod,dum fervet, ex aqua exemeris, pars colli tenuior, & quicquid à collo fili de- pendet, & in aqua fuit, in minutas partes decidet, falvo manente cor¬pore , utut cavitates non minores, -quam quod diffiliit, habeat.
Quodcunque in aere à filo depen- <itns,vel in folo jacens refrigefcit, ean- dem per omnia, quam vitrum aliud, foliditatém &c. acquirit.
Vitri Ailla in aquam decidens,cum - / . exi-
4*4
exiguo quodam fibilo ftrepit, corpus ejufdem per exiguum aliquod fpa- tium fervet, plurefqueab eodem vel- utcrep’tantes fcintill$ erumpunt,qui- bus mediantibus fubfilit & movetur: complures etiam ab eodem ubique bullae in aqua,dum refrigefcit, afcen- dunt. Quod fi aqua decern vel duo- deciin pollicum profunditatem ha- beat , bullae antea quam fuperficiem aquae attingant, evanefcunt, eoque cafu nihil praeter exilem fonum ob- fervare licet. x
Exterior vitri ftillaticii fuperficies aeque ut aliorum vitrorum glabra & laevis; vitrum vero ipfum intus fpon- giofum & cavernis puftulifque ple-num eft.
In fundo maxi ma in partem orbi- culare, margaritifque pyriformibus non abfimile eft, & in collum oblon- gius terminacur, ita ut nulla ex hisw- tris dire&a, fed maximan) partem in- curva, & in exiguas plicas atque arcus finuata fint, ac tandem a collo in exi- guum apicem defmant. Maxi-
Maxima pars eorum, quae in aqua Hunt protuberantiam &gibbu quen- dam habet, imminentem parti corpo¬ris capaciflimae, & frequenter in illud. latus inclinantem, ubi collum termi- natur: ita tarnen,ut nonnunquam il- lam partem vitri occupetjqu^ *n va^c* in quo vitrum fit, fuperior eft.
Si vitri ftilla in aquam decidat ferr ventem, certo frangetur & crepabit, antea quam deferbuerit, vel momen- to poft.In oleo olivarum minus quam infrigida periclitatur.
In oleo plures numero, &aliquan- to quam in aqua majores bullas emit- tunt, & ebullitio ilia diutius quam in aquadurat. Quae in oleo fiunt, fulcos minus quam in aqua fada fpatiofos habent, eorumque nonnulla prorfus laevia funt, & protuberantiis illis ea- rent, quas alia poffident.
Aliqua pars colli eorum, quae in oleo fada funt, nec non aliqua fili te- nuiorisin oleoreftindi parsinftar vi¬tri communis frangitur. At vero fi T collum
42.6
collum prope corpusfrangas,& cor-pus ipfum cauâ manu detineas to- tùm crepabit & frangetur, fèd mino¬re quam quae in aqua fîunt vi & ftre- pitu, & ita, ut in æquè minutas par¬tes non diffiliat, & frufta» ufque dum dirimantur , cohæreant : atque hoc cafu traéfcus & lineæ in eoapparebunt oblongæ, in centrum corporis colli- mantes,& cavernas vel cavitates ejuf- dem tranfverfim fecantes,fed minores numéro & menfurâ quam in his,quæ in aqua Hunt. Quod H vitrum in ace¬tum vini diftillet, crepabit utique, & antea quam refrigefcat, certô diffrin- getur, atque dum decidit, majorem quam in aqua ftrepitum edet > fed bullas^excitabit, minus quam in aqua notabiles.
In lade fttepitum nullum edit,nec bullas, quæ quidem percipi poffinr, excitât : nihilo tarnen minus crêpât, & in frufta , antequam refrigefcat diffolvitur.
In fpiritu vini plures quam in alio quovis
4*r
quovis liquore bulks excitât, & dum integrum eft, ultro citroque voluta- tum , magis quam in aliisliquoribus agitatur, & nunquam non crepat&? in frufta concidit. Si quinque, (ex vel plura vitra ftillaticia eodem tempore in fpiritum vini décidant, flammam quidem vinum concipiet, at faporem particularem nullum.
In aqua folutionis nitri vel fall's ar- moniaci nihilo quam in aceto vini melius fuccedit.
In oleo terebynthinæ vitrum tinum haud fecus âtque in fpiritu vini fran- gebatur: ab altero flammam conci- piebat ut jam nulli amplius ufui effet¬
In Mercurio , bacillo & vi, ut mergeretur, fubadùm, fuperficiem acquifivit rudern & depreffam : at vero experimentum perfici non po- tuit, cum fubigi, ufque dum refri- gefceret non poffet.
Cum in vitro inftar calicis cylim- draceo & frigidâ repleto experimen¬tum caperetur, unum fucceflit, vitris T i fex
42.8
fex vel feptem aliis in frufta diruptis. Id tantum à nonnullis è Societate, vitrum ftatim à lapfu manu prehen- dentibusobfervatum eft, adprimum ejufdem lapfum in aquam, & ali¬quant o poft, durante rubro illo calo- re, rubrasab eodem fcintillas in aqua promanafle , eodemque momento, quo hæ particular, nec non bullae, ab eodem manifefteprodeuntes, erum- pebant, non diffringi tantum, idque aliquando non fine fatis magno ftre- pitu, fed moveri etiam atque fubfilire corpus vitri, tam illius quod perma¬net, quam quod frangitur.
Ab idu levions mallei, vel alterius cujufque durions armamenti vitrum ftillaticium non atteritur, fi tarnen non alibi quam in ventre perçutiatur.
Apicem ejufdem frange, & ftatim inminutiffimas partes diftiliet, idque non fine ingenti vi & crepitu, & par-ticular illar facili n,egotioin pulverem rediguntur.
Vitro frado,fi liberum quaqua ver¬film
4*2
fum fefe extendendi fpatium fcintillae inveniant,. in orbem, eâdem qua py- roboli minores , quos ob fimilitu- dinem maltgranati Granatos vocant» violentiâ difperguntur.
Nonnulla vitra affridu fieri later is in frufta difiiliunt, ftatim atque in fundo nonnihil attrita funt : alia nifi femitrita perdurant. Fuit > quod di- midia circiter parte abfumtâ fepofi* turn , paulo poft nullo tangente difli- liret. Aliudaffridulapidis, &adjedâ aqua & fmiridead collum ufquede- tritum, perdurabat.
Vitrum in manu cajufquam fub aqua fradum, manum gravius & fire- pitu majore percellit,quam inaere, ae etiamfi prope fuperfiriem aquae deti- neatur, minutarum tamen particula- rum nulla extra aquam fertur,fed con- trarioquam in aere modo, citradi- fperfionem in aquam decidit : ae fi unum ex bis vitris in Dn. Boylaei mar chinam mittas, bene vacuato reci- piente ruptum, baud fecus atque in T 3 libero
r4P
libero aere quaquaverfum diffiliet.
Si vitrü iftiufmodi in igne calefece- <is, inftar vitri ordinär« fefe habebir, nifi quod temperamentum ejufdem ita debifitatur,ut citra fradurç pericu- lum minus quam antea fledi poffit.
Vitrum ftillatitium li thocollâ collo tenus munitum, frado apiceftrepi- tum edit, quam fi manu detineatur, minorem, fed ita ut totum intus dif- filTum efle liquido appareat ; ipfe eti- am color in cæfium dégénérât, plana jnanente externa fuperficie, fed ilium in modum collisâ,ut exemtç partes in floccos abeant,conicas quandoque fi-guras repræfentantes & ufque adeo fragiles, ut fàcili negotio in pulverem redigantur.
Vitrum iftiufmodi aliud li thocollâ undequaque pollicis unius craffitie, tedum, rupto apicelithocollam om- nem, haud fecus ac granatus minor bellicus, in frufta çomminuebat.
Duo veltria illius generis vitra ad gemmarium in hunc'finem roifla, ut mar-
margaritarum inftar perforarentur,
adàdo propius terebello, ftatim
in frufta difliliebant, haud
aliter, ac folent, qui ru-
ptoapicediffiliunt.