Notae

CHRISTOPHORI MEHRET
Med. D & Societatü Regia nwnbri, I N Librosde Arte Vitraria

N O T I E A

Nota: in Epiftolam ad Colorem.
HUthorem noftrum, atque hoe opus quod attinet, nemo ejufdem meminit, praeter Garfonem in fuo de doiïrina univerfali, & Bornetium de (iifficientiapzg. 141. idque nomi- netenus nee ultra: ac ne curiofê qui- dem inquirendo invenire unquam potui, alterutn illud, in epiflola dedi- catoria &prafatione promiftum, & res Chymicas concernens opus pu- blici Juris faófcum efle: nee a quo- quam Spagiricorum illud allegatum vidi: ex quo facile eft epneludere, nunquam illud in publicum prodiifle. Nequeid mirum: nullum enim hic liber ei ftimulum addebat,ut alterum ilium ederet, ex quo hoc genus do¬ét rinae homini utiliffimum inter for- dida, atque infra fpeculationem viro- rum hu jus aevi numerari espit, quo-rum fubtile ingenium unicè verfatur circa contemplationes inutiles vel in- determinatas, quarum notiones ma¬ximam partem ' meræ logomachiae font. C a? erum dodhffimus noftcr Baco, fuBlimioris & perfpicacioris in¬genii vi.*, in incomparabili fuo Novo orgdno vamtatem arque impotentiam illius viæ folidè refutavit, & majore fapientia aliam (ubftituit, magis effi- cacem & acfcivam, promovendis arti- bus & feientiis. Atque hçc fru&uofâ doârinæ via captis pluribus experi- mentis, à nonnullis privatim,non ve- ro publice ab omnibus trita eft. Cæ- terum in eo jam eft, ut maximos pro- greffus faôura videatur, ex quo ean- dem fibi defignavit nobiliflima & maxime venerabilis Regia Greihamen- fis Collegÿ focieîas , quç fàcrç Regiæ apud populum fuum reftauratæ Ma- jeftatis indulgentiâ , promovendis omnium virtuoforum conatibus, hu- jus veri finis & propofiti ergo fîngulis feptimanis congregatur, &quotidie ma- [137] materiam fuppeditat huic pulchro æd’ficio infervientem Partem hujus propofîti alteram prçfens hic liber continet, in quo plenè & fideliter expofita eft omnis vitrum faciendi & colorandi ratio, quam author nofter inde à juvenrute fua ab ingenious & indu firiis homini- bus didicerat, vel ab igné & experien- tia hauftam perceperat: ac in plurimis tempus tibi, locumque opens & in- ventionis fuç dinumerat, idquecum omnibus ein umftantiis hue i'peccan • tibus Vitrum Angüca noftra vox Glajf eadem eft cum Germanica,derivatur- que à Latino Glafturn, ex quo demtâ fyllaba finali Glafs fit. Atque hoc Glàftum Cæfari commentar. quinto vitrum vocatur, cum ait : Omnes Bri- tanni fe vitro inficiunt : qua de re Mêla lib 3 cap. 6. Brïtanni vitro corpora infefti : & Vitruvius Lana vitro infe- fia : ita enim eruditus Turnebus hune locum reftituit cum antiquitus pro L 3 vitrum /
vitrum legereturultrum. Vitruro atr- tem illud Jjatû eft, id quod ex his Vitruvii verbis liquet : defiftu Indici, coloris vitro infîciunt, quod Graci IJa- tin vocant. Nec aliter Aputyus tra- ttatu de her b is nondum edito, fed qui in Eroerici Cafatboni manibus, & multo quam qui hadenus prodiit au- dior, magifqueemendatuseft, ubi fie legitur: Herbam Ifatin alii Aogigneme^ Prophet a Apefion,ltali alut amolli her - bamvitrum. Sed feribendum: Ifatin ttliî f Propocition rcpbct# ûrojion, Itatirutam> alii herbam vitrum. Salmafius tamen conftanter pro Glafium pohit
quod Britannis Guadum eft, quibus caruleus color Glafi vocatur. Idem Blinius lib. 12. cap. 1. teftatur bis verbis : Simile plant agini Glafium in-G allia vocatur, quo Britannorum conjuges nurufytie toto corpore oblita quibufdam in facris nudœ incedunt- Et Cambdenus in fua Britannia : Hac ilia herba eft, quam Glafium vocamus & qua nonnihil carulet coloris reddit^quem Britanni in looHemam ufque diem Glafs vacant. Ratio, cur Glaftum acquifi- fiverit nomen Vttri vel Glafs forte hæceft, quodvicrum, quemadmo- dum nofter author & experientia do- cet, naturaliter aliquid ccerulei in fe habet. Vitrum defcendit à vifumt haud aliter atque aratrum & rutrum zbaratum 8c rutum, ultima fyllabâ mutatà in 7r«w, quod juxtalfido- rum lib. 16. cap. 15. vifui perfcicui- tate tranfiuceat. Etenim quicquid metalla reliqua continent, in obfcu- ro latet; cum econtra liquores omnes, &,quæcunque vitro continentur, ap- pareant, ac fi extra vitrum effent : at¬que inde eft > quod plurima corpora tranflucida vitrea vocantur, qualia apud Phyficos, Horatium, Ovidium, Boë:hium & Apulejum de fonte font albumen ovi, mare. flumina, aquae.
Inter veros pyrotechnicfruftm ignit •ft : id quod veriffimum eft : totuna enim artis, non naturae opus eft, nec fine vehementi igne product poteft.
L 4, Egregium artificem audivi facet e dr- centem, artem vitrariam artium o-mnium toto orbe poftremam fore; quandoquidem Deo hoc univerfum ignis violentiä confumente, omnia in vitrum abitura eflent: id quod fup- pofica rationabili miftura fatis & are-nas vel lapidum omnino eventurum eflet.
Proximo ac cedit ad omne genus mi- neralium &c, Authores in referendo vitro ad fuam. fpeciem plurimum in¬ter fe differre video, jigricola lib, 2. de re metallica fuccum ftatuit effe con- cretum. Vttcentio Btllovacenfilib, 1 r • lapis eft. Fallopius ilhid inter media mineralia numerat. Vitrarius > ubi fluere vitrum ccepit, metallum iMud vocat. Mihi nullum horum effe vi- detur, id quod generale hoc argu¬mentum fatis evincit, quod fupradi- da omnia naturaliter concreta funr, cum vitrum arte compofitum, & ab igne produdum fit, nec ullibi, ut re¬ft qua omnia, incavernis terras invoniatur. Quare , quemad/nodum fa- ditia artium nomina à prædicamen- tis Logicis excluduntur, ità vitrum à prædidis fpeciebusfedudendum, neç magis merallum dicendum eft, quam cerevifia, byne, gluten, làteres &c. Sed regerit Fallopius , quærendo, quale illud vitrum fit, de quo loqua- mur : idne, quod in propriis fuis ve- nis, & propriè lapis eft; an vero illud, quod ex lapide illo extradum & de- puratum eft, nec magis artificiale vo- cari poteft, quam metallum extra¬dum ex fua minera & jam purifica- tum ? Sienim id, quod in primo illo lapide eft intelligamus, vitrum quod in illo lapide exiftit, ubi jam edu¬dum eft, non minus naturale efle, quam metallum quod ex venis fuis & proprio lapide edudum eft. Ad qiiod refpondeo, vitrum nullibi eâ ratione inveniri, fed arenam & lapi¬des tantum, quæ vitri materia funt. At vero alia metallorum ratio eft, quorum certam fpeciem natura, in fins venis formavit, utut nonnun- quam ignis violentia, educantur ex venis & terra vel lapidibus, in quibus iminimae earundem particulae & ato. mi latent : hac tamen differentia, quod ignis innata fua efficacia fepa- - rando heterogenea, & congregando homogenea tantum producit, aut potius detegit metallum, cum in vitro longealiter fefe res habeat, ut quod uniendo & mifcendo diverfas falis & arenae particulas perficitur. Hoc Fal-lopius , quod mirum eft, negat, di- cens, vitrum ex cinere non fieri: fub- jiciendo vitrarios quidem ciheres ab Alexandria vel aliis locis allatos ad- dere, fed hoc fieri loco nitri, quod in . ufu antiquitus fuit, idque hunc in finem, ut vitrum ex lapidibus metal - licis tanto melius educaturmec tamen ideo dicendum efte, cineres metallo admiftos efte, ut vitrum fiat, fed ut vitrum tanto facilius e.mrnimis Japi- dis particulis-, id eft ex proprio fuo . metallo extrahatur. Sedabfurdahaec opinio facile refutatur : etenim fi vitrum, ex folo,.lapide cxtraheretur, pondus metalli neceffario multo, minus futrum effet.pondéré foliuslap pidis. Jgm vero ponàuslapidislonr . ge fuperatur à pondéré metalli : çte- nim libri centum arenæ fupra cen- ' tum quinqüaginta libras metalli red- dunt. ^rætçrea falex, quo vitrum componitùr, rnagk Çxum eû, qûw ut.igne vehemehtiflîmo diffolvi pofr fit. Jam in antiquis feneftris, ex vi- troGallico fadis; quâ parte aërem •’ refpiciunt, manifeftè, non diçam di- fcernere j fed prêhenderê licet parti- - culas fafis, gùftu naturam fuam liquir do demonftrantes.- Porro nitidifli- mum vitrum , quod fale raagisdefæ^ ~ cato confiât, & majus quam pro ra- - tione arçnæ falis pondus.babet
’diytius ïpj^terra, aut locis humidis - affervetur, in frufta diffolvi invenies, - folutâ uniorie falis & arenæ. Atque • hæc ratio eft, cur vitrum Venetum veneno diffolvi dicatur : id enim ve- •
L-6 rura^ 
[144]
rum eft de nônnullis mineralibuj, non vero vegetabilibus, aut alîîs ve- nenis ; quo ipfo manifefte evincitur fal in vitro permanere. Atqve hue facit experimentum Helmontii, cap. de terra, ubi hæc habet : pour-
new plnri alkali quù cofoquaverit, ac bumido loco expofuerit, reperiet mox to- turn •vitrum refblviin aquam, cut fi af- fundatur chryfulca, adaito quantum Jfâ- turando alkali fitffecerit » in'ueniet fia- tim in fundo arenam federe^ eodem pow¬der e, quo prius faciendo 'vitro apt abat ur» Et in noc experimento fal ab alkali & aqua regia alïumitur, atque eâ ratione partes componentes,, quae in compo- fjto antea confufaeerant, in fua pri¬ma principia refolvuntur.
A herum generate argumentum hoc eft, quod utut concretf illi fucci, de quibus füprä, nec non fepides & vitrum igne fundanrur, non omnes tarnen lapides, nec omnes fued con-cret!* & metalla vel femimetallà fufio- nemreeipiunt ; non talcum, nec fat
axmo 
[145]
armoniacum multaque alia quç inter fuccos concretos numerantur : fed neque adamas, nec achates, oculus felis, jafpis, nec lapides pretiofi com- plures alii', nec marmor aliique plu- res hpides, quibus interior fornacum facies confiât : uti née Mercurius in¬ter meralla , nec auripigmentum in¬ter medii generis mineralia liquefeitr atque utut maxima pars eorundem fundatur, fola tarnen metalla du&ilia funt, idque turn demtnn, ubi ad ma¬gnum frigoris gradum pervenerunt: etenim ubi admodum incaîuerunti particular eorundem non coherent, nec vitri inftar tenacia flint, quod ubi probe incaluit, exiguo fpiritu & fufflando percavitatem inquameun- que figuram mutatur, quod nullt prædi&orum corporum accidit. Prar- terea metalla liquefada diffluuht, & in plures globulos & frufta abeunt: vitrum autem coit in cumulum, et- iam turn ubi fra&ae in fbrnacibus ol- 1» funt : & hæc vitri duâilis & tenax natu»
natura, mihi iftiufmodi qùalitas eflc videtùr, quç ab omnibus aliis corpo-ribus effëntialiter differt, etiam illis «juibus vitri nomen obtigit,. qualia jfunt vitrura antimonii, vitrum Mo- fcoviticum, lateres aliique lapides vi- trificati, quæ omnia iftiufmodi exa-men non fußinent > & denominatio- nem fuam, non tarn ab intrinfeca fua propriëtate & natura, quam ab eo re - ceperunt.quodtranflucent. (fie triolum à vitro) Coeterum.ut huic eomparationi finem imponamus,pro- prietates vitri hie fubjiciemus, qui¬tus à corporibus reliquis omnibus fa¬cile difeerni poteft.
i. Concretum eft ex fale & arena vel lapidibus,
2.. Artificiale eft;
5. Igne vehementi funditur. >
4^ Fufum tenax eft.& cohæret. - .5. Igne non abfumitur.
6i Ultimus ignis effedus eft. .
7; Füfumferro adhæret.
8 k Ubi benè.încaluit, dudile eft, &
N* O T ÏE. 147-
& quamcunque figuram affiimit: malleabile non eft, wd flatu in con* cavitatcm formatur.
9. Cum tenuius eft • nifi calefiat
frangitur. >
10. Ubi friget friabileeft junde noftrum proverbium : aeque ut vi* trum fragile.
11. Sive frigidum fit, five calidum,
tranfiucet. » -
12. Flexibileeft.&infiladuétum habet motum re&itudinis.
13. Frigido & humido diflolvitur,. praefertim fi liquor falfus fit, & vi- trura derepente calefiat.
14. Solo adamante & finiride fcul- pitur.
i 5. uZEque ut pretiofi lapides dia- pbanum eft & coloratum...
16. Aqua forti,Regia & Mercuric non -diflolvitur*
.17.'.. Sued acidi, & res alias qu^vis, colorem,gyftum vel qualitatem aliam ab eo non recipiunt.
Policuramtcapita ?: ip, Pon*i 
[146]
19. Ponderi ejufdem à frequent tiffimo ufu nihil deeedit.
20. Fufionem aliorum metallo- rum promovet, eademque teneriora facir.
21. Quemcunque colorem me- tallicum interné fimul & externe fu«- fcipit, ideoque pi&uris magis aptum eft, quam res alia quaevis.
22. Omnium quae in toto orbe funt maxime flexibile eft » & quam- cunque formam fufcipit, & fufceptam ftrvat.
25. Liquefcit, non calcinatur.
24. Vitrum patens fi aeftatis tem* pore aqua repleatur, in externo* late¬re guttas aquae colligit, idque ad earn altitudinem, ad quam aqua afcendir, & ab anima hominis manifeftehume- âatur.
2y. Globuli vitrei, nucis rnagnt» tüdincjfi Mercurioadimpleantyr, & inignem conjiciantur, baud fecusac gutta vitri viridis quaquaverfum,non fine fonoro & acuto ftrepitu difîi- Jiunt, > 26. Vi- 
[147]
16. Vini, cerevifiæ, vel cujufcun- que alterius liquoris faporem non re- cipit, neque colorem mutât, aut ru-
biginem contrahit.
27. Lapidum & metallorûm inftar
cæmentari poteft. .
2$. Vitrumpotorium,afFusâaquâ,
fi digito circa marginem dextrè fri- cetur, tonum muficum reddir, acu¬tum, velgravem, pro aquæ majore vel minore copia, ipfumqueliquorem (ubfilire facit.
^Antiquität ïitrt.
Antiquitatem vitriquod attinet, author nofter illam deducit ex Job: capite 28. v. 17, ubifapientia à verfu I ?.ad 2o.cum rebus felediffimis coinparatur, &hoc w/# 17. dicitur: Aurum & vitrum non aquabitur eh Ita author nofter (ecutus vulgarem latînam tranflationem : ita feptuagin- ta, nec non Hieronymus, Elias in Nomenclatore, Pineaa, Biblia Tigurinâ 
[148]
rina & Syriaca: fed Arabica tranflatio- habet Hyacinthus, CryftalluS) ut ha¬bet Chaldaica tranflatio, nec non Xantes, Arias Montanus, Forfterus,, &: Hebrad, quos fequitur Nicetas, nec non Regia Hifpanorum & An- glica tranflatio. Lapis pretioßor auro,- ut Pagninus ex Rabino Levi Kimhi. Speculum , ut Thargum : forte quia tum temporis noviter inventa & in- pretio erant fpecula, ut quae materia conftarent pretiofa: atque ita Mun- ZeniSVcrtic. Vtirum cryßaUtnum> ut Complutenfis. Beryllus^t Vatablus. - Adamas, ut Rabbi Abraham, Rabbi Mardöcai,Pagninus,.Cajetanus, ver- - fioltalica, Hifpanica, Gallica, Ger¬manica & Belgica. Byropus, vel Car- bunculusy'udqua (imilis,elegant & pn iiafagemma,üt Pineda. Sedhatcqui- demnomina funt unius ejufdemque gemmae, quam noiäuj elucere credi- dit antiquitas, fed quam in rerum na¬tura fruftra quaeras. Recentiores illiusloco fubftituerunt Rubinum.
Ratio different iæ inter Interprètes* Kæc eft, quod vox primitiva Zecbtf cbtb defcendit à radice Z^cquod eft purifie Are., tmundart> luure, album &tranflucidum effè. Eadem vox/#« cçnfo applicatur, Exod- 50. 24. & à feptuaginta interpretibus reddita eft Ptüucidum: ut jam manifefta fit ratio varietatis in transferendo textu : quia * enim vox ilia in genere fignificat, quicquid pellucidum. eft & fpecio - fum, hinc Interpretibus licuit illam4 applicare iftiufmodi rebus, quæ in æftiœatione & oretio erant, ita requi - rente, textu; neenon pellucidis, ita requirente;vi vocis. Cæterum mihii non, A4aroas, j.nec Carbunculus, ne- que Hÿacinthus denotari videtur.. Horum enim lapidum mentio fit in pe&orali Aaronis, Exod. 28. quo ta¬rnen eapite vocem, illam non reperias* Sed nec vitrum, neque cryftallus : in-, congruum enim effet, res ufque adéo exigui valoris in comparationem ve¬nire,cum illud materiâ conftaret verè .
[149]
communi; hoc vero non efle vulgare. Praetereaprobabile eft, vocem hane auro additam efle amplificandi gratia. Addevitriin Vet Teftamenco nul¬lam,in Novoapud Paulum Jacobum & in Apocalypfi frequentem fieri mentionem. Ét quis credat, rem tot modisilluftrationi & fimilitudiniap- tam filentio prazteriri a fcriptura,ele- gantiarum in hoc dicendi genere ple¬na, fi in ufu turn communi fuiflet? Quarc in ea fum fententia, ut putem vocem illam generaliter fumendam, neque reftringendam efle ad hanc vel illam pretiofam & pellucidam rem vel gemmam, fed extendendam efle ad omne illud. quod utramque illam proprietatem habet. Sed nimismulta in aliena raefle.
Arifiofhanes primus eorura efle videtur , qui meminerint vocis v«u©- > quam nunc vitrunt interpre« tamur. Etenim in nubibut aft. x. feen. I. Sthrepfiadem introducit it- ludentem Socratf, & docentem no*- vanv 
[150]
vam methodum folvendi débita an- tiquû, nimirum inter folem & fcri- ptam dicam interponendo lapidem pulchrum & pellucidum, quem un- guéntarii vendebant & quo ignis ac- cendebatur, Sol enim deleturus erat literas intentæ dicæ, qui lapis Socrati u «A©- eftîad quç Scholiaftes:U#g#e»- tarii pretiofos lapides aquè ac médica¬menta vendant.Èt veteribus xpv©- idé eft quod «fvsazÀG-.Homero ignotum fuifle hoc nomen, eidemque fimul & antiquitatiin ufu fuifle vocem Eleftri Scholiaftes ibidem teftatur,dum per- fpicue vitrum noftrum his verbis de- fcribit : Nos propriè vitrant ittud voca- must qaod ex berba ufia igné liguâtar9 adpraparanda certigener/s vafa. Apud Hefychium vox byalos eo fenfu non extat, led byale, hyalœis, pellucidus, diaphanus.. Etymologifta eadem in hac fenfu utitur, atque vocis etymon deducit ab v«r, quod eft pluere, id- que ob fîmilitudinem, quam quoad confiftentiam & pelluciditatem cum 
[151]
glacie habet,quæ congêlata pluvia vel aqua eft : atque hoc fenfu nonnulli Ü glacieglalTdeducunt. Ariftotelesduo de vitro problemata habet; primo: C«r per vitrum videamusl Secundo: Cur flefti vitrum nequeat? Hæc pro-blemata , fi Ariftotelis fint, de quo eruditi dubitant, inter vetuftiilima antiquitatis de vitro monumenta funt: nullibi enim apud antiquos ’Græcorum Poëtas vel Oratores vitri, ’Utut cum propofito eorum, ut fupra di&um eft, convenientiflimi, men- tionem fadam invenies. Et nota am- biguitatem vocis hyalos : cryftallus enim,ut fupra Scboliaftes & Hugo Gro¬tius eo nomine veniebat, permutatis ob fimilitudinem rei nominibus : & Gorrœus ait, certam fuccini flavi, & vitri inftar pellucidam fpeciem,a non- nullis hyalum didam efle. Primus ergo Græcorum, qui citra omne du- bium vitri mentionem fecit Alexand. ApbroJifieus fuit, qui hunc in mo- dum : Vigor color# ft per vitrum con- fticia-
[152]  
fficiatur&t magisdare: lib. i. Vitra, ft tempore byemis derepente colefiant, franguntur. Et rurfus: Corpus vitri frangere. Ludanus^xoWxQ admodum meminit vitreorum poculorum. Et Plutarch us in Symponacis, ignem ta- wariest vitro formando aptijfimum efift ait. _
TEgyptioshujus artis peritos fuiffc ex Flau. Vopifco liquet, citante Mar¬cell. Donato, his verbis: Alexandria, civita&pulenta, &fiugum plena, in qud nemo otiofius vivif: nonnulli vitrum . conflant; alii papyrum confidant. Kir- cherus tarnen, in Oedipo fuo, ubi de jEgyptiorum artibus agit* mentio¬nem ejus rei nullara'facit. r J z: z
Lucretius, inter Latinos Poetas primus vitri mentionem facit, cujus verfusaddam, quia de vitri pelluci- ditateagunt
• n nifi reftaforamina tranant,
Qualia funt vitri. lib. 4.402. 4o$. Et rurfus i’ Atque aliudper ligna, aliud
,tran fire per aurum,

[153]
Argentoque forât, 4/W vitroque meure. 1.6. v 98.990. & pofteriores Poétæ omnes.
Amènes ignota erat hæc ars, nec non univerfæ Afiç, excepta Sidone & Chinâ, quibusfero admodum inno- tuit ars fàciendi vitrum, exoryza pla¬ne perfpicuum , fed prorfus fragile, ideoque nullo modo comparandum cum noftro : prope tarnen ad illud ac- cedit. AtlatSinicuSipag.6.
Cæterum ut hanc contwerfiam decidamus, manifeftum eft » vitrum antiquitati non ignotum, nec minus antiquam vitri quam figlinæ & artis formandi lateres cognitionem e’ffe: vix enim eft, ut forpacem laterariam exurasi aut figularem percoquas,quin lateres nonnulli, &aliquailliusmer- cimonii pars in vitrum abeat. Quare vitrum fineomni dubio tune tempo¬ris , cum turris Babylonica exftruere- tur, & ex quoarsillâ formandi lateres înnotuit, fimulnotum fu}t< Etenim dum filiilfrael captivi detinebantur, magna 
[157]
magna pars fervitutîs erat formare la- tcres. Et hujus naturæ foflile illud vitrum fuerit necefle eft,de quoFerr. Imperatus 1*2$. c. 7. hune in rao- d u m : Vitrum artificialifimile invent um eft, iis in locit, ubi magni ignés çxcitati fuerant, quod percujfum ignem non red- débat. Inventa funt alia vitri figment a, formâ orbiculari, & pyriti fimtlia, qua confiatta frlendebant, cum virore quodam pellucida erant, colophorita Jpe- ciem referent ia: at que bac percujfa ignem reddebant, baud aliter at quepyrites, à quo tamen differunt, tant ratione végé¬tât ionit, qua pyriti peculiars eft, quam reffieftu ftlendorù, & quia, quod vitro proprium eft, facitimè tiquant ur. Horum fegmentorum alia fragitia, a lia (olida erant. Fragitia vel friabitia in ignem miffa intumefeendo albi pumicis fteciem & poftea fulgorem vitri artifîcialit af- fumebant. Sed qua continua & folida erant, poft exiguam in igné mutationem à nigredine y J vitrum album artificiale t ran fi b anl. Hoc fojfile vitrum ab Hme- 
[253]
ricants fattum e/i, quo ferri loco fciv* dunt, & foramina cavant : Hadenus ille. Et forte ex hoc vitri genere, fe- gmentum illud fuit, quod ad S. Al-bani , ubi vêtus Rom. Ratio fuit » à Komano latere abrumpebaro, ejuf- demque cum hodiernonoflrate colo-ris & fubftantiæ eft.
Nec vero dubium ullum eft, quin hoc vitri genus frequentius in illorum quam noftris lateribus inventum fue- rit; terram enim fuam per biennium cogendo temperabant, quo ipfo opus reddebatur magis firmum folidum- que; præterquam quod lateres fuos magis exurebanr. Atque hæc vitrifi- çatioterræ lateribus accidit, non à prima tantum eorundem codura,fed uti Imperatus obfervavit, à quovis magno igné, iftiufmodi fcilicet, qua- lis in calcaria & figulari fornace ad- hibetur, & cujus ufusin Afia Afri- caqueantiquiffimus eft, ubi lapides utplurimum vitrificant. Nunquam tarnen vel vidi , velaudivi, in domo late- 
[159]
îàteritia, ab igné domeftico vitrificaP fe lateres. Mihi enim ira videtur à folo igne,qüo ftrues crudorum & ex- ficcatorum laterum excoquitur, hune effeâum produci, nifi per viam re- verberationis id fiat, in fornacibus, ubi vehemens, cæcus, & continuus i¬gnis alitur.
Hoc vitrum diu fub terra durabat,' utut Helmontius affirmée, vitrum -exiguo aliquot an nor um fpacio fub terra diflolvi, putrefeere & in aquam abire, id quod dècryftallino noftrate verum, nec tarnen omni generaliter vitro commune eft.
Methodum ab aüthore noftro ad- •dudam, & à mercatoribus inventant quod attinet, ilia mi hi fide non ad* modum digna videtur, quando non affiduaexuftio herbæ kali apud Hi- fpanos & Ægyptios, nec alterius ma-terial apud nos, in copia quam à mer- catoribus majore, atque adeo confe- quenter calore magis intenfo & dura- bili fada, uilo unquam tempore pro¬M i duce- 
[160]
ducere vitrum potuit, ac ne ingens quidem & cœcus calcariæ ignis pro- ducere illud poffit. Forte métallo• rum exco&ores, quam artem Tubal- cain primus invenit, vel veteres Chy- mici, dum metalla fervidis fornacibus & igné diutius urgent obfervare vi¬trum ea ratione non potuere ?
Horum Chymicorura antiquiffi» mi Ægyptiorum Principes fuifle vi- dentur, qui inde ab Hermete Trik ’megifto omnes banc artem profite- bantur, univerfalemmedicinam mo- lientes, non vero fuppofitam illam tranfmutationem metalloruni » ut Kirchérus in Oedipo fuo affirmât. Atqui irritus fuiflet ille conatus, ci- tra magnum ignem & fornaces, quos æque ac materialia eorundem quan- doque in vitrum abire necefle erat: ut jam ex hisquæ dida funt evidenter appareat, ipfam vitri cognitionem an- tiquiffimam > fcd artem elaborandi vitrum inter recontiorum inventa ef- fe,primumque hoc artificio & forna- • . ce vi- 
[161]
ce vitraria nobilem locum Sidonem fuifle teftante Plinio lib. 36. cap. 26, quemadmodum primus inter Roma-nos Tiberius fuit, cujus «täte, fecun- dum ea quae legimus, vitrum con da-tum fit, uti ex hiftoria viri illius ap- paret, quem ob id caefum Plinius re- fert, quod vitrum malleabilefecerar, de qfcopoftea.
T)e ufu vitri.
T N domefticis negotüs vafa ex vitro 1 fiunt infiniti generis,colon’s & ma- gnitudinis: calices plani, effigiati, & vel per totum, vel pro parte colorati pro vino Rhenano, Hifpanico, clare- to, cerevifia: lagenae aliaque vafa, ex^ cipiendo vino, cerevifia, fpiritu, oleo, pulvere; in quibus videre licet liquo- rum perfpicuitatem, bonitatem, ned non fermentationem, feparationem, omnemque aliam mutationem, quam natura in iifdem cum tempore opera - tur. Praeterea patellae excipiendis fer¬
M 3 van- 
[162]
vandifque cibis calidis : vitra quibus^ horas & tempora dimetimur, quibus lineas veftes complanamus: ornamen- ta item pro mufæis & pluteis : nec nonfeneftræ ad arcendum frigusêc humorem, admittendumque lumen in ædes noftras, quod per coloratura vitrum tranfiens, oppofita foli cor¬pora proprio vitri colore tingit : & tandem vitra fpecularia, delicis at- que opus Narcifti & fequacium.
In Phyficis perfpicilla convexa pro fcnibus, concaya pro myopibus, qui contraria quam fenes ratione nifi pro- pe oculos pofita non vident : præter cucurbitulas & vitra » quibus urinarti excipimus, quibus ubera mulierum fugimus, & quibus cœîatores atque gemmarii, dum res minimas & accu- ratas perficiunt, oculos præfervant; præter oculos etiam ill os artificiales, quibus deledationis vel ornamenti caufa objeâa minuimus, dilatamus, prolongamus, multiplicamus, figuras -orundem & fitura diverfimpde mu¬ta- 
[163]
ramus, & varia eorum colîocatione in vulgo fpe&atorum merum excita* mus atqueconfternationem , prout videreeft in opticis,catoptricis, cato- ptrocaufticis, catoptrographicis, dio- ptricis & telefcopicis, quorum par¬tem maxime raram & admirabilem Scottus ex Kirchero, Porta aliifque collegit. In Aftronomicis quam ra- ra&admiranda dete&a funtbenek- cio telefcopiorum , quæ Galilæusde Galilæîs, vel Scheinei us (de eo enim inter fe conteodunt ) in venir, & q!JT- Paulus Nealius Anglicanæ gentis dé-çus , nec non do&iffimus Hugenius, incomparabilh Hevçlius& Eufhchius Divini Romæ vehemenrer promove- runt ; quorum ufasdodrinam aftro- rum vere illuftravit, detedis indies novis ftellis, novifque orbibus, anti- quitati plane incognito; præter ufum quem terra marique nautis, milit*- bus, aliifque perfonis exhibent, in difcernendis , diflinguendtfque re¬bus procul diftantibus- His adde in*
[164].
fignem illam fphaerara vitream, de qua Claudianus ingeniofum hoc epi- gramma fcripfit:
Jupiter in parvo cum cerneret athera vitro,
Rißt & ad fuperos talia difia dedit: Huccine mortal# progreffd potentia ctt-
ral
Jam meus in fragili luditur or be la*
- bor,
Jura poli, rerumque fidem, legemqutvi*. rorum
Ecce Syracufius tranßulit arte finex, Inclufus variis famulatur Spiritus a*
ftr#,
Et vivum certis motibus urget opus, Pcrcurrit proprium mentitus ßgnifer
annum > •
Et ßmulata novo Cynthia menfe re* dit, ■
Jamque fuum volvens audax indußria mundum,
Gaudet, & humana fydera mente re*
falfe infentem tonitru Salmoma mirar\ ' 
[165]
i^Æmula natura parva reperta ma¬
nus.
Rationem cur hanc fphæram vi- tream fuiffe ftatuamus, Cardanus in fuode fubtilitate libro prolixe tradit.
la Philofophia dodrina refledio- num & refradionum ad detegendos efFedus & afFediones aëris & aquæ, aliorumque liquoruro , & varios eo- rundem motus in tubis & fyphoni- bus. Expérimenta vacui mediante
Mercurio; nec non in finira expéri-menta rarefadionis & condenfatio- nis in thermofcopiis, hydraulicis, & pneumaticis, in Florentino, Romano & Magdeburgico experimento, quod Dn. Roberto Boylio oceafionem dé¬dit rari illius iuventi, quo mediante tot infigncs conclufiones demonftra- vit, atquc tot fingularia expérimenta invenit, quibus illuftris fadus eft, apud omnes fuægentis, nec non a¬pud exteror urn Legatos, & dodorum in viciniaquemque.
Nec omittenda funt vitra uftoria, M j yel 
[166]
vel ilia, per quae lux in locum obfcu- rum admittitur, quibus PIempius& Seheinerus veram vifionis naturam demonftrarunt, haud fecus atque Renatus Cartefius yitris aliis genera- tionem Iridis.
Necoblivioni danda funt rofaria, monilia, inauria, aliaque ornamenta, quae magnum nobis auri ex Guinea cumulum procurarunt, dum illius lo¬ci incolae nafum., aures, labia & crura •. iftiufmodi rebus vitreis exornant.
> Ita vitrum aedibus, templifque no- . ftris ornamenta fuppeditat, in quibus res naturales fimul & artificiales co - loribus gloriofiflimis & orientalibus-.. ad vivum depidae funt.
Concludemus triangulari illo vi- . tro, quod Paradifus ftultorum voca-. tur, & dignum eft, cognitione (apien- tum, quodque colorem rubrum» caeruleum, & viridem ufqueadeo vi- ▼e repraefentat, ut nulli colores cum , sis conferri poflint. Referam ex Tri - gaultio, quanti illud feccrit fagariffi^i. 
[167]
ma gens Sinenfi urn .= In urbe Sinenfi Tanian graviter & periculofe decum- bebat Jefuita Riccius. Coeteruma- micus ejufdem Chiutaifo illis erga ae- grotantem defungebatur officiis, ut mentis unius quo ibidem morabatur fpacio, ita vires fuas recolligeret, ut melius quam unquam antea valcre fefè arbitraretur.
Riccius hancamici fui urbanitatem inter alia» remunerabatur iftiqfmodi triangulari vitro, quo ille plurimum dele&abatur j & ut vitro dignita¬tem adderet, reîigatis aureâ catena ' extremitatibus, thecæ illud include- bat argenteæ , adje&o eleganti enco- mio, quo probare conabatur, hanc gemmam fragmentum effe illius ma- teriae, ex qua cœlum confiât. Hæc ornamenta alliciebant plurimos, nec ut fertur defuit, qui vitrum illud paulo poft quingentis coronaiis !:ci - taretur, {ibnuenté pretium Chiutai- ' fo, ob hanc maxime caufam, quod feilet Régi ifthoc vitrum muneris lo- 
[168]
co deberi, metueretque, ne emtor il¬lud adeundem, præveniendo Ric- cium, mitteret, Sedcum refcivifTer, oblatum jam tum iftiufmodi munus Régi, audio nonnihil pretio illud vendidit, exfolutifque eâ ratione plu- ribus debitis focietatem fibi obliga- vît.
Malleabilitatem vitri quod atti- net, cui Chymiftae poflîbilitatem fui Elixirisfuperftruunt, ilia profunda*- mentô,. fed debili habet locum Plinü lib. 3d. cap« 2d. ubi, Ferunt, inquiry Tiberio principe excogit at um vitri tern- per ament urn y ut flexible effets & totam offcinam artifices ejus abolit am, tie a¬rts, argenti, auri metaïïù pretia detra- berentuTy eaque famacrebrior diu quam aertior fuit. Plinius vixit tempore Imperatoris Vefpafiani, quitertius à Tiberio fuit, ut diutius tenuifle hæc fema videatur. Idque plures poft Pli- nium refeiunt, fed ita, ut nonnihil ab eo différant. Dion Caflius lib. 57. inquit: Eo tempore, cum ingens portion 
[169]
inclinaret in laïus, arc hite ft us quidam, (cujus nomen ignoratur, quia Cœfar invidtd motus id prohibuerat in libros re^ ferri ) mird tllam ratione erexit , fir~ mat# utrinque fundament#, ut immo* b il# fl ar et Tiberius folutâ mer cede ur- be ilium ejecit At iüe redicns, cum Jfe- cie fupplicant# Principem adiifjet, poc#- luyt vitreum confulto prolabi pa/Jus eft, & confraftum manibus fu# reftituit* veniam per hoc (ejeobtenturum jperans: fedmori ob id ju/fus efl. Iiidorus affir-mât, Imperaeorem indignantem il- lud illifiiïe pavimcnto, quod artifex quaffatum, & æris inîlar complica- tum, produ&o è fînu malleo recon- cinnaverit, eoquc fado quæfiviffe Imperatorem, an quis aims hujus artis gnarus effet, & cum id mediante juramentonegaffetartifex, juffu Im- peratoris eidem præcifum effe caput, ne divulgata hac arte aurum pro Into haberetur, & pretia metallorum de- traherentur. Et certe, < nifî rupturæ obnoxia effent yafa vitrea, auro ar- scn: 
[170]
gentoquc meliora effent. Gravera horum trium authorilatem Tequitur Pancirollus, aliique, ex auditu tan¬tum id referentes j At Mathefius, Goclenius, Valenfis, Libavius, & u- niverfa Chymicorum cohors, magna confidentiâ illud afferit, virtuteËli- • xiris id faéfcum effe contendens. Sed ftatuant illi fidenter quicq uid volent: Plinius referendo hanc hiftoriam, ad¬dit, Ferunt » & Fama^ ac tertio cre- brior quam certior eft. Quod ter repe- titædi&ionis genus fatisarguit, exi- guam illam, quam huic hiftoriæ tri - bttebatfidem. Suffeciffetin narranda re non admodum probabili, addidif- fej ad aflerendam authoritatem fuam, vulgatum illud, Ferunt, fed addit de fuo, Fama crebrior &c. quo ipfo, fi externam fpeciem fequaris, aliquid fidei huic hiftoriæ ab aliquibus ; fi * vim verborum> nihil a fapientioribus tributum effe evidenter probatur. Quid enim verba ù\z Feruntifedincer* tpfajitt&c» inferre- aliud poffunt,
quam 
[171]
quam diffidentiam narrantis ? Et fa¬ma tantum erat: nemo Phyficorum, Poetarum, vel Hiftoricorum illud re-' fert: nemo perfonae, nemo, quod mirum eft pcenae meminit infolitae, cum tarnen libri eorum fcateant ob fervationibus raro contingentium. Et an cuiquam probabile videri poterit, Imperatoren) non incubuiffe huic ar- ti, eandemque inter penitiora tabu- larii non tranfmififle ad fucceffores, ceu rem notatu dignam, cujus in re¬rum natura exemplum non exftarer, nec fbrt& exftiturum effet unquamt. artifice caefo?Et totumhoc, quan- - quam rariflimum inventum, & infue- tum pcenae genus, intra paucos annos . fub unius vocis Ftrunt praeconio eva- nuerit. Vox ergo populi fuit, & qui- dem Romani j imo vero crudelitatis , Neronianae, quae tuerihancfabulam . haud difficulter potuit.
Sed quam ob caufam Plinius hoc retulit? .Non obaliam cert6 -, quami utobfequcretur .gepia fuo, ,qui hue .
fere-.- 
[172]
ferebatur, (nepoteejufdem inepifto- lis, & hoc præfenti opéré teftibus) ut literis confignaret, quicquid in arte vel natura rarum erat : Forte etiam narrando rem fuo judicio non impof- fibilem , & quæ cfftâum aliquando fortitura effet, id egit, ut fuæ nationi aflcriberet laudem inventionis aliénai Præterea non aliud hoc temperamen- tum fuit, quam ut vitrum redderetur flexibile. Et quis credat poftentati defuifleattentionem , in re vulgatif- fimi ufus, & ad quam prêter duoroa- terialia. nihil requiritur ? Et quid fi- bi vult fama, cum de diminutione pretii auri & argenti loquitur* Fateor me nihil hic videre, quod vel Impe¬ratorem non deceat, vel auri argent tique obftiturum fit pretio, fed com- moda longe plura, & in verbis Cæfa- tis vim confequentiç nullam- Ac tan¬tum dePünii teftimonio. Sedquid eft, quod ifii, qui hæc à Plinio fum- ferunt, adderehuic negotio, ptæter authoritatem primi refèrentis poffint?'
[173]
Profe&o nihil : fpecialiter, ex quo ea in textum Plinii commentati funt, quæ verba ejufdem non ferunt, o¬mnia fuis additionibus transforman- do in formalem relationem. Plinius ait: ut flextbiU effet : Dioniscomment turn eft: artificem reflit uiffe vitrum confia ftum : qui primus ad malleabi- litatem gradus eft. Sed complemen- tum Ifidorus ad dit, dicens, ntalleo id refeftumefie* Hinc videre licet, per quos gradus ad nos pervenerit hxc opinio, & quam mira variatione & interpretatione id adum fit, ut po- fteritati verifimilis videretur ; Id quod Plinius ex vulgari traditione refert, addendo cenfuram incertitur dinis, Chymici, ut fuam de omnipo¬tente Philofophico lapide fenten- tiam tueantur, omittunt, & flexibi- liratem Plinii in malleabilitatem con- vertunt, acfi nulla inter flexibilita- tem & malleabilitatem differentia ef- fer; cum tamen omnia corpora aliquâ rationeflexibilia, fed nulla malleabi* lia 
N O T Æ. lia fînt, prxter metalla. Segmenturtr vitri vulgaris Mufcovitici, & in finira alia plurimum fleâuntur, qux ramen malleum non ferunt, & in tenues la minas, ut malleabilia, non dilatantur. Quin vitrum ipfum, ut apparet, ali- quo gradu naturaliter flexibile eft: Vitra enim cryftallina, oppido te- nuia, fi débité incalefcant, parum, fed vifibiliter fle&untur: & tubos ha- bui duodecini velamplius pedum, ex¬periment Mercuriali dicatos, qui * Mercurio repleti infigniter fle&eban* tun ut jam in ea fim fententià, fi quid- quàm omninoveii hisPlinii narratis ineft, id hue redire, ut cum vitrum xtatePHnii maxime fragile, & cujuf- cunque vel minimx injurix incapax- effet, ceu fale nitro conftans, ignotâ adhuc arte calefaciendi, de qua nihil Plinius, prodierit hic artifex, qui me- dianteKali, & via calefadionis, vi¬trum invenerit aliopriore firmits & quod ferre aliqua ratione eafum & yim majorem poflet, id quod famx
occar 
[174]
occafionem dédit, (de qui Virgilius: parva motu primo, wox fefe attollit in auras} ut additis ut fit, nonnullis cir* cumftantiis , formaret illam hifto- riam, quam Piinius refert.
Poffibilitatem autem faciendi vi- trum malleabile quod attinet, nihil rationis » præter hanc Chymicorum relationem invenio, qui ratiocinando per circulümab Elixiread vitrum, fit a,vitro ad Elixir argumentante. Et mu ko certe. alterum altero fadu fa- cilîus effet. Etenim ut Elixir prodùf- catur, neceffum eft, ut ex ente non tali fiat ens taie, non répugnante, nec in¬habit exiftente mater'd ex <fua. Sed in vitro aliter fefe res habet : etenim res omnium naturâ fui. maxime fra- gilis vitFum eft, & ut malleabile fiat/ neceffum eft introduire qualitatem naturæ fuæ contrariam. Præterea nullum malleabile diaphanum eft : & quis vitrum vocaret, quod diapha- num non eft ? Eodem fane jure quis aufum vocaret, id quod ponderofum & 
[175]
& malleabile non eft, quo vitrum, id quod malleabile, feddiaphanum non eft. Adde naturam malleabilitatis confiftere in arda & perpétua cohae- fione partium, nec non capacitate re- cipiendi quamcunq; figurant, quoad minutas partes, id quod cum natura vitri non convenit. Materialia enim vitri, falfcilicet & arena, iftiufmodi figurant habent > quæ cohæfionis il- lius incapax videtur. Sal prat aliis o- ntnibus determinatam fuam figurant habet, quant etiam cum maximè fol- vitur, & igne urgetur, fervaf, nifi to¬talis ejufdem deftrudio accedat, id quod pluribus argumentis evincere licet. Et hæc figura pro ratione cu - jufque falis varia eft. Sal nitrum, & quodvis alcolifatum fal acuminatum eft, & quia acuminatum & caufticum eft, ex infinitis acutiftimis acubus conftare videtur. Arenæautem figura varia, imo, ut in microfcopiis videre licet, infinita eft. Jam quis fibi per- fuadeat» hauc tantam figurât in arena
va* 
[176]
varietatem ira quadrare ad determi- natam figuram falis, ut cohaereant in minimis, id quod ad efficiendam malleabilitatem necefle eft ? cum econtra ut vitrum fiat,. fatis fit, ut partes in hoc vel illo punfto feie mu- tuotangant, ex quo conta&u iftiuf- modiunio oritur, quae formam vitri abfolvit, &malleabilitatisomnis in¬capax eft. Atque ab hac unione in vitro pori funt, quibus mediantibus, utiex Lucretio didicimus,diaphanum eft: praeterea, quod jam di&um eft fupra, utrumque in compofito id eft & manet, quod erat antea. Conclu- dam hoc argumentum, dicendo, me in ea fententia efte, ut putem, ä folo Elixire fperandura efte hunc effe- ftum, & eodem utrumque tempore proditurum in lucem.
De fornacibits.
A Nteaquam artcm ipfam aggre- diamur, neceftumcft, fubmini- ftrare 
[177]
tam antea non commovet, quam fu- -mus omnisabierit. Carbones, ut in aliis fornacibus, fuper ferreis cratibus rccumbunt » unde cineres in cinera¬rium, quod in eodem cum*pavimen- to vel area piano jacet prolabuntur. Vjtrarius, quem in officinis vitrivuU garis Fufinm vocant, ille eft, quide- •bitum fah, cineribus & arenæ pon¬dus aflknat, atque vehementi igné illud emcit, ut in maffam coeant, & albedinem acquirant : quod fi metal- lum juftodurius, atque adeo fragile fit, fal vel cineres; fi tenerius vel mol- lius, arenam addir, mifcendo, ufque dum illud tempcramentum aflequa- tur, quod non aliter quam operando dignofcitur. Ubi fritta jampræpa- rata eft, è calcar jg illam eximit, & ré¬frigérât am ad ufum feponit. Apud nos frittam aquâ nonperfundit, nec lixivio, ut author nofter vult, made- facit, fed exa&is aliquot diebus operi Te accingit, ut ex fritta metallum fiat, idque ubi jam liquatum eft > raftro 
[178].
fcarrit,commovet, mifcetque, & ubi raftrum incaluit, in fitulam aqua ple- nam iliud immergit, ne vitrum ei adhsrear. Tudicula fal Alkali exi- mit, vel Ynetallum ex olla inollam transfert, atque cum fuo Porteglo vi¬trum defpumat, & exemtä cum fuo Spin (ferro, quod in extremitate un- cum habet» atque acuminatum eft)- aliqua metalliparticulä, difpicit, an color refpondeat, & metallum operi aptum fit. Nonnulli ollas in hac for* nace fuas calefaciunt, ut Agricola.
Secunda vel operaria fornax illa eft, in quam oils reponuntur, & qus focum adjun&um habet atque cine¬rarium. Hsc fornax rotunda, trium in diametro ulnarum latitudine, & duarum profunditat^, nec non circa faftigium fornicata eft, ad cujus in¬ternum latus odo vel plures oils , & inter has operaris collocats funt. Numerus ollarum pro ratione/tecc*- rum vel orificiorum ad opus defi- gnatorum femper duplex eft, fcilicet
[179]
at operarius quifque ollam unam ha- beat, métallo repurgato & operi apto plenam, item que alteram , purgando métallo, dum in opéré eft, dicatam. In duas hæc fornax divifa eft panes, quarum inferior ollas à foco dividit, &incentro fuæ fuperficiei foramen habet rotundum,ferreis cratibus mu- nitum , quatuordecim in diametro vel plurium digitorum , per quod flamma tranfîens à fornicatis lateribus & faftigio in ollas refleditur. Altera & fuperior pars fornaccm à Leera di¬vidit.
Foramina iftiufmodi fornacis hæc funt : i. Bocca, os vel orificium erga- fterït i per quod metallùm ex ollis ma- joribus eximitur, & ollæ in fornacem mittuntur. Hoc orificium operculo obturatum eft, quod ex luto & late- ribusconftat, & removed, ubi ira vi- fum eft, poteft, atque huic ufuiin fervit, ut oculi operariorum præfèr- vari ab æftu foci poffint. In medio huju$ opercuîi palmomaj us foramen N eft, 
[180]
^eft, çalefaciendis, ubi id opus requi- rit, utenfilibus. Ad hancjkcctfw per¬tinent >HalftnelLe quæ nihil.aliud funt, quam unci quidam in latere for- rîiacis firmati, in quibus utenfilia, dura çalefiunt , vertuntur & quiefcunt. -2. Boccardla veX.orificia minora, ad utrymque Boçcæ latas unum, eidem- que utplurimum horizontale quo mediante miniftri metallum tin&um vel magis repurgatum ex ollis, quas Piling-pott vocant, eximunt. ?>.For- naces velforaminaproxirne Leer am duo, quæ in eodem cum Bocca plano ja- cent, in quibus tartarum, ferrum &c. xakinatur. Atque hue focus pertinet, qui Jîz&onajos vel frafurnia duo, & in unoquoque fornacis-latere unum habet » per quæ minifter node die- que carbones injicit > ut hune Vefta- 4em ignem confervet : &Jiæcquidem præfurnia lateritia funt.
îHtfornaces alibi aliter fiunt » ma- jjorifquc munimenti caufa quinque «d pluies quandoque arcus habent;
„ Jr.es 
[181].
tres ramen ad inftruendam cry Rail* officinam neceflario requiruntur. Va¬rias earundem formas apud Agrico hm de re metall. lib. 10. Libaviunt Comment. Alchero, part. i. cap. 20. Ferrant, Imperatum I. 12. c. 14, IJ. & Portam 1. 6, c. 3. vide.
Fomices vitri viridis quadrate funt, (cum priores fint rotund«, fed quarum unum arcum Leera occu- patj & in unoquoque ariguio arcum habent, in quo vafa calefiant.
■Leera (quae apud Agricolam ter- tiae fornacis loco eft, in qua väfa cale-fiant & refrigerentur, quaeque earr- dem cum fecunda formam obcirtet, in qua metallum fundirur, dr in floxu confervacur) duas partes comprehen- dit, quas Angli vulgo the tower & Leer vocant. The tower, vel turris ilia pars eft, quae dire&e fupra fornacem ruforiam pofica , fepto tranfverfo» pedis unius craftitie, ab eadem fecer- nitur, in cujus fepti medo, & in ea¬dem cum foramenro inferiore per- N a pen- 
[182]
pendiculari foramen eft rotundum (Imperatus & Agricola quadratum illud & anguftum faciunt) per quod flamma calorque in fornacem tranfit. Hoc foramen Occhio vel Lumella vo- catur, & annulo cingitur ferreo, quem vulgo Cavalet vel Coranam vo¬cant; atque in hujus turris area vel pavimento vafa, ubi jam formata funt, a vitrario ut calefiant feponun- tur. Boccas vel orificia ex adverfo duohabet, per quae vitra^ ftatimac parara funt, £ miniftris furca in pavi- menturn turris, & paulo poft in pa- tellas, quas A gricola argillaceas facit, & apud nos ferreae funt, & vulgo fraches vocantur, ac tandem ab home ne huic operi dicato, quem Sarole- ntan vocant, gradatim & fuccefliv£ per univerfam Leer am, quinque vel fex cubitos longam , deferuntur, ut fenfim refrigefcant, id quod in fine demum Leera fit. Onficium Leer# in locum quendam definit, in quo vitra, ubi refrixerunt, deponuntur.
Hie 
[183]
Hic locus Sarofel, & ab eodem Sarole- man is vocatur, qui patellas ferreas, ftachts vulgo diôlas, per Leeram de- ducendo refert.
In fornacibus vitri communis duo fibi invicem oppofita latera elabo- rando métallo inferviunt : reliqua duo calcarias adjun&as habent, m quas ignis à fornacibus afcendens per foramina admittitur , coquendæ fi- mul præparandçquefrittæ, & evitan- di fumi gratiâ. Et ignem quidem in¬tra arcus fornacis fufcitant, calefa- ciendis vafis, torumque opus fuum» in hac unafornace abfolvunr.
Interior harum fornacum facies, non lateribus (ftatim enim, ut lapides molliores reliqui, in vitrum abirent) fed lapide confiât arenaceo duriore, quod genus lapidis Imperatus Pyro- mtcbium vocat, & Novo Cafitlîo af- fertur, albicans, & percuflu mutuo ignem reddens. Et hictamen præ- durus lapis trimeflri utplurimum fpa- tio abfumitur, aut certè fulcosducit.
N 5 Exte- 
[184]
Exterior vero fornacum facies late- ritiaeft. Calor iftiufmodi fornacum longe omnium intenfiffimus, obfer- vatumque à me eft, conje&as in hanc fornacem tertio poft ignis reftin&io- nem die ftipulas ftatim ignem con* cepifle : retulitque mihi operarius,. ignem hujus fornacis altero tanto quam in reliquis fornacibus vehe* mentionem efle.
Proximum eft, ut fâollit fufiriit agamus, quæ argilla confiant, P#r- becko.Ve&isinfulæ loco allata>ex qua pro peto fiftulas concinnant. Haec argilla optimè lota in fornacibus ad hoc opus deftinatis calcinatur > & molâ in pulverem tenuem redigitur». qui pulvis aqua miftus nudis pedibus calcando in debitam confiftentiam cogitur, manibus in certain formam deducitur, formatus convenienti loco ficcatur, & poftea in vel fuper forna- ce incalefcit. Sed quae vitro commu¬ai inferviunt ollae ex argilla Nonptcbo allata fiunt, fed cyi admifta fit ex 
[187]
Wbrctfiriæ Comitàtu alia , ut quæ ignem qüam ^îm \)\zxNonfuchana me-lius fert. Hæ ollæ métallo adimplen* tur, & in eodem cum Bocea, vel ori- ficio piano confiftunt.
In cryftalli fornacibus duo olla- rum genera in ufu funt: un um majus, trecentas vel quadringentas metaili libras continens, craflitiepollicis, & in fundo pedes prope duos latum, totidemque profundum , fed quod circa apicemin latitudine pollicesvi- ginti obtinet. Alterum minus, quod vulgo Piling-pots vocant, quiaollïs majoribus incumbit, quæ metallum excodum & tindum continent.
Pofiremum operiserit videremo- dum elaborandi vitrum , quem addi- tisnonnullisab Agricola lib.rc. dere metall. mutuabimur. Minifter, ubi metallum fa fis excodum eft, ferrum càvum in ollam .demittens, idque nonnihil verfans , quantum operi, quod interidit, fat eft, recipit; me-tallum ferro gîuttnofi atque tenacis fucci
fucci inftar, & haud aliter, quanquam firmius, ac terebinthina vel theriaca, ubi à mercatore ex olla depromitur, adhæret. Figura quam ferro adhæ- rens obtinet, orbicularis eft, & mi- nifterillud, dum fervet, hinc inde fuper marmore verfat , ut partes tanto firmius adunentur : quo fa- <fto ferrum cavum leniter inflat,
& metallum ab anima baud aliter at- que vefica intumefcit, Quoties fer¬rum inflat, id quod fæpiflime fieri necefle eft,toties remotum derepente ab ore ferrum maxillae admovet, ne flamroam fpiritu redu&o attrahat: ' möx fiftulam fublatam circum caput aliquarodiu rotans, vitrum prolcn- gat, refn’gerat & ft opus fit modulis fit marmori fundum ejufdem impri- mit, eoque peraâo vitrario illud of¬fert, qui leni vi collum ejufdem , vel partem illam, qua ferro adbaeret, ab- rumpens,eandemque vitro communi addicens, cum fuo ponteglo vitrum fi- gendo glabrum reddit, & cum paffa-
&
[188]
go fuo globum format, atque cura procetto capacitatem ejus ooncavita- temque adaugens, & cun&a compla- nans, forfice quicquid redundat am-putât, atque ea ratione inflando,pre- mendo, fubinde calefàciendo,, am- plificando, refecando illam , quam mente concepit, figuram format, &, fi ufus requirat , pedes affingit, & cum fuo Spies marmor & undas re- præfentat : quibus peracHs mini fier opus ferreâ furcâ prehenfum dere- pente in turrim, ut calefiat, defert, & per gradus afcendcns in loco conve-nience collocat, ne temere vagando* offendens,hoc mercimonii genus fra¬gile & tenerum, ac nifi calefiat per fe ruiturum, corrumpat. Quot vitrarii, tôt ollæ, totidemque foramina vèl Boccæ adfint, necefie eft : quifque enim propriam fuam ftationem ha^ bet» ubi fervidum ilium calorem ex- cipit, qui redâ infaciem, os & pul- mones eorum delatus, in caufa eft, cur veluti Cyclopes & nudi membra N 5 P/r-
lÿracmortes fubuculâ vefi itî opus fiium peragere neceffe habeant, caput, ad •rcendum nimium calorem & lumen, late fimbriato ftramineo pileo tegen- tes. In largis & latis ligneis fêllis Te¬ndent, quæ longos cubitos habent, à quibus inftrumenta artis dependent» . ea ratione firmata, ut moveri non poffint. Sex horis opérantes, unico vitro tempus dimetiuntur, exadoque illo fpatio alii fuccedunt, qui ubi di- raenfum fuum abfolverunt, locum denuo dant prioribus;. ita fit, ut nun- quam, dum in ftaiu eft, vacua fit for¬nax, nifi vel vitium ollas fecerint, vel metallum fiuere definat. Libavius obfervat, illos maximam partem elfe pallidos, fiticulofos & brevis ævi, id- queob colliquationem, & vitia capi¬tis & pedoris ; & quia corpus habent infirmum & debile, facilime vino in - cbriari & cerevifiâ, qui verus eorun-
" dem charader eft.
NQ-