»4o LIBER QUINT UI. ANTONI NERI
Florentini
DE ARTE VITRARIA,
LIBER V.
ßuo demonftraturverus modus faciendi majfam Smaragdi, Topaßi, Cbryfo- liti, Hyacintbi, Granati, Saphir/, Beriüi vel Aqua mar'ma, aliorum- que colorum : idque tanta 'venufiate & eiegantia , ut gemmas naturales in omnibus, fold duritie exceptd fu- perent.
Cum novo, baftenus minus ußtato
modo cbymico Ifaaci Hoüandi, fa¬ciendi maß am fupradiftam , qua o- mnes alias, qua nunc quidem in ufu funt, venußate & eiegantia coloris longijfime fuperet.
CAP. LXXV.
ÇMaragdos, Topafios, Chryfoli- »3tos, Saphiros, Granatos & omne quafi gemmarum genus ufque adco perfede imitari pofle,ut colore, fplen- dore,
dore, elegantiâ & politurâ, folâ dti- ride exceptâ, veras orientales gemmai fuperent, res eft ufque adeo îuavis & pulchra, ut paucos eflfe eredam, qui eandem non defiderent, atque omnî ftudio quærant. Quare hoc præfenti libro modum ejusreidefcribo, nec non circumftantias & obfervationei ad hoc necefïarias, ut non fimiles mo¬do fint naturalibus, fed eafdem etiam exceptâ duritie fuperent. Et veto dubium nullum eft, quin folertesia hoc opéré & induftrii plas efFe&uri fint, quam ego feribo. Cœterum fu- pra alios omnes admirandus file mo¬dus eft, quem ex Ifaaci HoUandiv^e* re defumtum , experiment du&us. primus comprobavi, quo paftæ gem- marum ufque adeo elegantes, pul- chræ & perfedæ fiunt, ut fidem fere fuperent. Verumquidemeft, labo-
ris & moleftiæ plenum hoc opus eße« Ego tarnen, qui id fæpius peregi > fa¬cile illud atque expeditum, &> quod caput rei eft, folidum efle pronuntio,
G wt
141 LIIKR QuiNTUf. nt jam levis & nullius momenti la* bor & fumtus cenferi debeat, qui in iftiufmodi negotia impenditur.
CAP. LXXVI.
OT/ÖJÄ* praparandi cryftallum mon-
tanam.
H
Abeas cryftallum montanam, omnium auam id fieri poteft, maxime pellucidam & pulchram, fe- motis Calcedonio, Tarfo, aliifque lapidibus durisi vitrum enim quod ex histalibusfit, minus perfpicuumeft, minufque fulget, quam quod excry- ftallo montana paratur: & lapides Temper aliquid terreni & obfcuri ha- bent j cum econtra cryftallus aerei quid dam & pellucidi habeat, proxi- meque ad naturam & qualitatem gemmarum accedat; orientalis prae- lertim > quae effedum multo quam Italica & Germanica praeßantiorem praßbet. Adfint ergo vafa vel opera cryßallo faäa,& in crucibulum oper- tüm
LIBER QUINTUS . 145
tum indita, mittantur in medios car-bones ardentes, & ignefcant, optime- que ignita in vas majufculum frigidâ limpidiore plenum projiciantur > id- que minimum duodecies repetatur, fubftitutâ Temper recenti frigida, no- tandoque crucibulum fèmper debere elle opertum, & ab omni cinere & carbonibus immune : munditiâ enim hic opus eft , & induftria fingulari« Cryftallus ea ratione calcinata, ficca- taque, non alio quam porphyrite la-pide, idque ter, cum cura & affidui- tatefumma, teratur, ita ut tenuiffi- mç farinç inftar fit, & ta&um omnem effugiar. In hoc enim totius rei car- do verfatur. Nam li in mortario il- lam teras, aeris & ferreum piftillico- lorem aflumet, nec praeter fmaragdi fpeciem quidquam referet. Jam nifi exquifitè admodum fuper Porphyri¬te teratur» deforme opus erit, & nihil minus quam naturales gemmas re- præfèntabit. Summa ergo hic pa- tientiä opu$,atque exigua Temper pul - G 2. veris
veris quantitas, & quae dimidii co- chlearis modum non excedat» aflu- menda j & faepius repetendus ille la-bor eft, ut pulvis fiat longe omnium tenuiflimus. Et quia haec prima o-mnium artificialium gemmarum ma-teria eft, in hoc incumbes, ut tan to majorem hu jus bene praeparati pul- veris copiam habeas, fingendis cujuf- «unque generis coloribus.
C A P. LXXV1I.
KM>dtu faciendi Smaragdum orien-
talem.
JL\ pra praeparatae uncias duas, mi- nii ordinarii uncias quatuor. Mi- Iceantur optime hi duo pulveres, ut incorporentur; addanturque aerugi- nisbene tritae & coloratae grana 48» nee non croci Martis,aceto, ut fupra capite decimo fèptimo, faóli, & cum «rugine permifti grana o&o. Mi- fceatur diligentiffime omnis haec ma-
LIBER QUINTUS. 14^ teria, & in crucibulum mittatur, quod ferendo ignipar, atque illiui capacitatis (it, ut intromifsaomni hac materia digiti unius fpacium fuperfit. Poftea tegatur crucibulum operculo fidili & lutetur uptime, mittaturque in fornacem figularem, ftetque cali- diore loco per totum illud tempus, quo vafa figulina coquuntur: & de¬in de frafto eo materiam inveniesvi- tream fmaragdi colore pulcherri- mam, quae (i operibus magnis gem¬marum inftar inferatur, fmaragdum de rupe veteri orientalem fuperabit. Quod (i pafta hac vice fatis ex^oda, & purgata non (it, denuo mittdtur in fornacem, & purgabitur. Signum bonae codionis eft, (i levato non ni¬hil operculo materia pura & pelluci- daappareat: (in minus, lutetur oper¬culum , omniaqud in fornacem re¬deant. Atque adeo notandum eft, non ante diffringendum efle crucibu¬lum , quam conftet paftam optime codam & purgatam efle. Etenim (I G 5 rupto
146 LIBER QUINTUS. rupto priorecrucibulo in aliud tranfi- mittatur, utut purgetur, opustamen déformé & bullis puftuîifque pluri- mis obnoxium reddit. Quod fi for¬nax figulina ad manum non fit, ex- ftrui in hune ufum levions opens forhacula, & per horas 24 adhiberi ignis pot er it, appofitis pluribus colo¬ris diverfi crucibulis. Ligna autem adhibeantur dura, (quale eft querci- num ) & arida ; ignis fit perennis & non interrupt us: opus enim redderet imperfe&um.
Ego dntvcrpiœ iftiufmodi forna- cuîam mihi præparâvi,quae crucibula diverfi coloris viginti capiebat, & Boris 24 opus totum abfolvebitur. Majoris tarnen fècuritatis gratia con- tinuari ignis per alias fex horas, aut . diutius aliquanto poterit, & omnia optimè cxco&a erunt > minufque Ii- gnorum abfumeturj danda tarnen eft opera , ut iftiufmodi adhibeantur crucibula, quae ignem ferant. Hae paft» gemmarum inftar naturalium
• po-
L:»E* QUINTUS. 147 poliuntur, fplendorem accipiunt, & lubftratis folito more foliis auro alli- gantur, atque haec dofis paftam folito - duriorem reddit.
CAP. LXXVIII.
Smaragdi color» wag» fieri,
R
Ecipe cry ftalli montanae, ut fu- pra tritae, unciam unam, minii vulgaris uncias fex cum dimidia. Mi* fceantur bene,addanturque aeruginis grana 7 j, nee non croci Martis aceto fadi grana decern. Procedatur porro ut fupra per totum » & colorem ha- bebis fmaragdi orientals aliquanto magis plenum & admirabilem, qui in parvis operibus auro alligatus, fub- ftrato folio, fupra quam id dici poteft pulcher evadet. Magis tamen quam prior ilia pafta excoquenda eft, ut o- mnisconfumatur imperfedio, quam ordinariS plumbum producit. Et haec dofis paftam reddit teneriorem, fed color elegantiffimus erit
CAP. LXXIX.
Paftam Smaragdi elegantiorem facere.
R
Ecipe cryftalli ut fupra præpa- ratæ unciasduas, miniiordinarii fcncias feptem. Mifceantur, & in fin- gulas hujus mifturae ' uncias dentur fcruginis grana decern, totidemque grana, fed femel tantum, croci Mar-ris aceto fadi » ita ut totum hoc com- pofitum efficiat pondus unciarum novera, nec non drachms unius, & Fcrupulorum duorum. Omnibus be¬ne miftis procédatur ut fupra cafite fcptuagefimo feptimo, & fmaragdum habebis egregium > fatifque fpecio- Fum, & ob plenitudinein colons exi- guis operibus aptum, fed propter plumbi copiam minus durum : ne- cefTum ergo eft ut folito diutius ex¬equatur , & pallor illeac pinguedo, quam plumbo naturaliter debet, ab ♦ fumatur ; & vitrum erit colore fma- ragdi orientalispulcherrimum.
CAP. LXXX.
Smaragdus alius pukherrimus.
R
Ecipe cryftalli montanae ut fu¬pra pr«parat« uncias duas, mi¬nii ordinarii uncias fex. Mifceantur optime, & in fingulas hujusmateri® uncias dentur aeruginisbene trit£ gra- na decern; Omnibus bene miftis pro- cedatur ut fupra, & colorem fma- ragdi pulcherrimum habebis.
Ij® LIBER QUINT ut. dat, vel fefe proripiat foras» & omnia imperfedarelmquat. Diligentiâ er¬go & fpatio opus eft. In reliquis eâ- dem utfupra rationeprocedatur, & colorera habebis topafii orientalis ad- mirandum, quofacere quodcunque voles poteris.
S--
LIBIR QUINTÜS. 'iyf CAP. LXXXI.IL
Color cœlcjiû.
T> Ecipe cryftalli montanæ utfu- XV pra præparatæ uncias duas, minii ordinarii uncias quinque. Mifcean- tur optime , addanturque ZafFerx præparatæ & tritar grana 11, & cum materia permifceantur; Poftea mit- tantur in crucibulum, fervatis regulis & obfervationibus ut fupra « &colo- rem habebis cæleftem formofifli* mum.
v
C A p. LXXXIV. Colors violacto cceleftis.
Tj Ecipe cryftalli montanæ, ut fupra -^tritæ, uncias duas, mihii- ordinarii»
> uncias quatuor cumt dimidia« Mi- fceantur, > addanturque finalti pi&o* rum cœrukt gpana z 6, miftifque o* mnibusi fiat ut fupra, & colorem ha¬bebis violaceum pulcherrimum, & ccefuleümfatis elegans.
G C C A P£
LIBER QUINT US.
C À ï>. LXXXV.
Sapbirus orientalis. n Ecipe cryftalli montanæ ut fupra -*^præparatæ unciasduas, minii or¬dinarii uncias fex. Miftis bis pulveri- bus, addantur Zafferæ præparatæ fcrupuli duo, nec non magnefiæ Pe- demontanæ præparatæ, & cum Zaf- féra permiftæ grana fex. Omnibus bene unitis pergatur ut fupra, & fa- phirus prodibit orientalis , coloris, violacei fpeciofiflïmus.
CAP. LXXXVI.
Sapbirus orientalis colore faturo-
T3 Ecipe cryftalli montanae ut fuo J^-loco diftum eft trit$, uncias duas, minii ordinarii uncias quinque. Ad¬dantur Zafterae praeparatae grana 41 > mifceinturque cum graniso&oma- gnefiae Pedemontanae pr«parat£. O- ' mnia benemifta mittantur in forna- cem, percoquanturut fupra, &fa-
phirum dabunt orientalem magis fa- turum, 6c cum infigni pulchritudine violacei quid referentem.
CAP. LXXXVII.
Granatus oriental#,
n Ecipe cryftalli montanae ut fupra tritae uncias duas, minii ordinarii unciasfex. Mifceantur optime, ad- dan turque grana fedecim magnefiae
Pedemontanae praeparatae, & cum granis duobus zafferae praeparatae per- miftae. Mittantur omnia in forna- cem, coquanturque more folito, & granatum habebis pulcherrimum & fpeciofum.
CAP. LXXXVIIL
Granatus orientalis wg*r flew#»
-Q Ecipecryftallr montanae praepa* Jtvratae uncias duas, minii ordinarii uncias quinaue cum dimidia. Mi- ffeantur, addanturque magnefig Pe- , " d«-
tj* LIBER QUIN TV S. demontanæpræparatæ grana quinde- cim, & cum grams quatuor zafferæ prxparatç permifceantur. Omnibus bene unitis procedaturut fupra, nift quod plus vacui in crucibulo relin- quendum eft, cum materia magis tur¬geat, & colorem habebis granatio rientalis ex violaceo pulcherrimum.
CAP. LXXXIX.
Alius Granatus pttlcber.
T> Ecipe cryftalli montanç pracpa- -*^rat£ uncias duas, minii ordinarii
uncias quinque, magnefiç Pedeipon- tang præparatç grana 3$, &zafferç , præparatç cum magnefia permiftæ grana quatuor. Omnia probe mifta mittantur in crucibulum, relido ma¬jore quàm antea vacuo, cum materia valde turgeat. Luteuir crucibulum, Eccetur & in fornaceiii mittatur, pro- cedaturque ut fupra, & colorem ha¬bebis granatiorientalisfuprareliquos fpeciofum.
CAP.
LIBI* QUIMTV«. !ƒƒ CAP. XC.
nita, paftas carumquc colores eon- ccrncntia.
N
Otetur, colores in his partis ma- gis vel minus plenos fieri, proue cuique placuerit, vel operis ratio exi- gere videbitur. Etenim annuli mi¬nores colorem faturum, majoresma- gisdilutum, inaure$& monilia plé¬num requirunt, totumque hoc ne¬gotium ab ingenio laborantis depen- det, neque certis regulis circumfcribi poteft; & fi quae hic regulæ à me prac- feriptæ funt, eç hue tantum faciunt, ut curiofi artificis ingenio viam com. monftrent inveniendi raeliora. Et colorum quidem præterquam æru- ginis, xatferç & magnefiæ hic nulla mentio fit. Curiofùs tarnen & inge- nuus quifque- ex auro colorem ru¬brum admirandum, exferro rubrum elegantem alium, ex ære viridem pul- cherrimum, ex pltimbo aureum, ex argento cæruleum, ex granato Böhe-
»ko
LIBER QUINTUS. micoaëreum pulcherrimum extrahe¬re poterit. Hi enjm granati, quia mi¬nores funt, exiguo veneunt, & tin- âuram præbent maxime infignem, id quod ego in Flandria fæpius expertus fum. Idemque de rubino, faphiro a- liifque gemmis j udicium efto, ut fub- aâi in operationibus chymicis no- runt : quæ omnia fi hic perfpicuè, ut antecedentia deferibere vellem, diffu- fi opens materia effet & alioqui præ- diâi colores fufficiunt parandis ope- ribus jucundis. Redeo autem ad il- lud, quod in hoc negotio eflentiale & prœcipuum eft, ne videlicet crucibu- la, antea quam materia probë coda & purgata fit,frangantur. Etenim fi pa¬ftç ex unoin aliud crucibulum tranf- mittantur, obreliquias adhærentis crucibuli plenum fpurcitiei, feabro- fum & prorfus inutile opus erit. Qua¬re fi paftç fatis excodæ non fint, neu- tiquam diffringendum, fed luto in- ducendum, & in fomacem denuo rçuttendum eft crucibulunu & paftæ ~ V ' ea
LIBER QUINTUS. iff earatione purgatæ, cu’cunqueoperi aptæerunt.
CAP. XCI.
Admiranda &haftenus minus ufîtata ratio, faciendi paft as fupradi&as> fitcjue imitandi omne genus gemma* rum,
H
ic modus imitandi gemmas, quem ab Ifaaco Hollando , cum in Flandria eflem mutuatus fum, quod ego fciam, minime ufitatus> & paucis fortafle notus, utut laboriofus, eorum tarnen, qui alibi haftenusin ufu funt, aut certe ad noti tiara meara pervenerunt, pulcherrimus & ele- gantiflimus efh Quare ufque adeo perfpicuè, & adjedis tôt circumftan- tiis monitifque ilium demonftrabo, ut exercitatus quifque in arteChy mica eundem facillime capere, & per- ficere opus poffit.
Ceruflam tenuiter tritam in am- pullam capacem vitream mitte, eique tan2
if8 LIBFR QUINTUS. tantum aceti diftilla t i affunde, ut pal- mi alcitudine tegatur; notando ace¬tum in principio vehementer effer- vefcere, lcnte ergo & fenfim agen¬dum , & fpatium furori dandum eft. Deinde ampulla mittatur in cineres fornacis calidae, ut odava pars aceti evaporet, removeaturque ignis 9 & refrigefcente ampulla , quod reli- quum eft aceti leniter decantetur. Et acetum quidem illud bene colora- tum A fale grave erit ideoquein vafe vitreo feponatur. Affundatur ceruf- fae acetum ilovum, evaporetque & decantetur ut antea» idquetamdiu repetatur, donee acetum coloris & dulcedinis nihil fecum ferat, id quod fexta frequenter vice fuccedere folet. Filtretur tunc omne acetum colora- tum cum cura » filtratumque in am¬pulla vitrea plane exhalet, & in fun- do fal plumbi candidum remanebit, quod in ampulla lutata & arena for¬nacis fatis calidae per 24 horas ita de- tineatur, ut ampulla tota ab arena
tega-
LIBER QUINTUJ. if? tegatur, foloemincntecollo, eoque aperto. Poftea eximatur ampulla, & fal teratur, ac fiquidem cinnabaris inftar rubrura fit, bene eft: fin flave- fcere videbitur, in ampulla vitrea per alias viginti quatuor horas ignem ex- periatur fatts calidum, ica tamen ut non liquefiat, ( fruftraneus enim o- mnis labor eflfet) & cinnabaris inftar rubrura evadet. Hoc ea ratioue cal- cinatum plumbum rubrum in am¬pul lam vitream mittatur, & aftufo ut antea aceto diftillato, procedatur ut fupra, ufque dum fal omne extra- ftum, & feces vel omnes vel maxi- mam partem feparatae fint. Acetunr hoc coloratum omne in ollis vitriatis per fex dies aflerva, ut particular ter- reftres, & impura quaeque fidant, quo tempore exado filtretur, femo- tis quae in fundo funt inutilibus par.» ticulis. Deinde acetum hoc bene fil- tratum & ab omnibus particulis ter- reftribus feparatum in ampulla oper- ta detineatur, & in fundo ejufdem 61
r6« L i B t R Quj u T u s» fal remanebit Saturni candidiffimum, & facehari inftar dulce, quod bene ficcatum aqua communi folvatur, & folutum perfex dies in ollis aflerve- tur, ut quicquid fupereft materi^ ter- reftris, infundo vafis remaneac. Fil- tretur tunc aqua fale gravis, & ä reli- quiis terreftribus feparata, in ampulla vitrea evaporet,remanebitque in fun¬do fal, nivis inftar candidiffimum, nec minus quam factharum dulce. Re- petatur hare folutio per aquam com- munem, nec non filtratio & evapo-i ratio ter, & faccharum, habebis Sa- turni, quod in ampulla vitrea & are¬na fornacis per dies plufculos igne temperato calcinatum, colorem con- trabet, magis quam cinnabaris rubi- cundum, & ealeem reddet quavis fa¬rina cribrata teneriorem, & quae ta- &um eflfugiat. Atque hanc ealeem verum Saturni, & ab omni forde, ni- gredine > & materia terreftri purifi- catum fulphur vocant. Quod ft jam Smaragdi, Saphiri, Granati, Topafii,
LIBER Qu IN TU «7 t/i Chryfoliti paftas & cæruleum aliura- ve colorem fàcere animus eft, recr- piantur eædem utfupra materiæ, co-lores & dofes, minio tantum excepto, cujus vices in eadem dofi fupplebit hoc Saturni fulphur, & in reliquis exadHïimè procedatur ut fupra, & gemmas habebis diverfi colons mire elegantes » & quæ alias omnes me- diante minio fadas longiffimè fupe«» rabunt. Etenim hoc verum fulphur Saturni alia omnia i pluribus quam ego ftribo parafangis antecedit, id quod Antverpiæ fæpius deprçhendi. Paftæ hoc fulphure fad«, pingue il- lud atque flavum non habent, quod reliquis or dinariè adhæret, & quo fucceflu temporis fœdantur : nec hu- more aut halitu humano maculas ut aliæ contrahunt. Quare neminem pœniteat i Hi us laboris, qui opéré ipfo & fucceflu penfttur.
CAP;
liz Li B ER QU_INTUJ.
falispulveris orientalis ut fiipra catite tertio optime purificati libras fex. Hoe fal probè ficcatum, porphyrite tritum, & bene cribratum admifcea- tur cryftallo fupradiâæ. Deinde ad- dantur fulphuris faturni chymicè fa- di libre duæ, atque bi tres pulveres in ollaTitriata & pura optime permi- fceantur, & adjedâ modicè aquâ communiât limpida ita impaftentur, ut mafla fiat duriufcula, ex qua poft- eaplacentulæ fiant trium unciarum pondéré, & circa medietatem perfo-rât», ut ficcari in fole poffint. Dein¬de mit tant ur in fornacem figularem, & ibidem in fummitate fornacis cal- cinatx, tundantur, terantur porphy¬rite & cribrentur. Quibus peradis in ollam&fornacem vitrariam tranfeant, & per triduum purgent ur : purgatæ in
■
' Li B in QUINTUS. id} in aquam trajiciantur, ficcatxini- gnera redeant, & per dies quindecim optime purgentur, utbullis &pu- ftulis , omnique fcabritie careant, & mafia remaneat gemmarum natura¬lium inftar puriSima. £t hoc qui- dem vitri purifiimi genus vario colo- retingi poteft, videlicet fcoria ter calcinatâ fmaragdi, nec non aqux marins; zafferatopafii; eâdemque zafferâ & magnefiâ, ut vitrum ordi- narium, faphiri colore, adhibendo tinâuram, ubi vitrum purgatum fue- ri t- Eâdem induftriâ color flavus tar- taro & magnefiâ, nec non color gra- nati magnefiâ & zaffera per intervalla adhibitjs,ut in vitro ordinario produ- citur. Et révéra oranes in univerfum gemmas« colorefque omnes hac palta vitri puriffima durifiimaque imitari licebit, & Tplendorem obtinebunt mire lucidum , atque adeo ipfam et- iam naturalium duritiem smulabun- tur; fmaragdus prsfertim, qui ex hac mafia conncitur pulcherrimus, & du- ritic naturali fere par. A N-
CAP. LXXXI.
• Topafius orientate.
Ecipe cryftalli montan«, ut fu* * JLVpra trit«, uncias duas, minii or^ dinarii uncias ’feptem. Mifceantur omnia optime, & in crucibulum mit- ► tantur, igni ferendo par, & in quo vacuum relidum fit tranfverfi digiti
latitudine. Etenira quia h« paftae • dum coquuntur turgent, hinc fit, ut repleto crucibulo materia vel adhae- reat operculo, & opus deforme red¬
' Q f
CAP. LXXXII.
Chryfolitus orientalis.
R
Ecipe cryftalli raontanae ut fu- pra fad« uncias duas, rainii or¬dinarii uncias odo. Omnibus opti¬me miftis, addantur croci Martis ace¬to fadi grana duodecim : poftea mit- tanturincrucibulum , &procedatur more folito » nifi quod diutius exco- quenda eft hçc maffa, idque ob plum- binaturam minus perfedam, &co- lorem obtinebis Cnryfoliti orientalis fumme perfedum^ qui fubftrato folio effedura dabit adrairandum.